
Od tłumacza: materiał jest tłumaczeniem artykułu MLMRSG.
D. Rewolucjoniści maoistowscy zrywają z sowieckim rewizjonizmem
Reformizm KPZR, jej strach przed imperializmem Stanów Zjednoczonych i jej własne imperialistyczne przygody skłoniły dużą liczbę młodych kadr w partiach komunistycznych na całym świecie do tworzenia nowych partii komunistycznych opartych na marksizmie–leninizmie i do rozpalania ognia walki rewolucyjnej.
W latach 60. tych młodych rewolucjonistów inspirowały doniosłe postępy w budownictwie socjalistycznym w Chinach, walka wietnamskiego narodu o wyzwolenie narodowe i walki antykolonialne szalejące w Afryce, w tym w południowoafrykańskim państwie osadników białych. Tylko 90 mil od kontynentu USA miała miejsce rewolucja kubańska, pierwsze udane wyrwanie się z uścisku imperializmu Stanów Zjednoczonych nad narodami Karaibów i Ameryki Łacińskiej.
Kiedy KPCh rozpoczęła polemikę przeciwko rewizjonizmowi w międzynarodowym ruchu komunistycznym w latach 1960–1964, rewolucjoniści, których politycznie ograniczało prosowieckie kierownictwo partii w wielu krajach, przyłączyli się do walki z martwą ręką rewizjonizmu. To była nie tylko bitwa ideologiczna; była to walka polityczna na śmierć i życie. W Chinach przybrała formę Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej, zapoczątkowanej w 1966 roku. Gdzie indziej rewolucjoniści podnieśli masową walkę na nowe wyżyny i zbudowali nowe antyrewizjonistyczne organizacje i partie marksistowsko–leninowskie i marksistowsko–leninowsko–maoistowskie. W wielu krajach przyjęli strategię wojny ludowej.
Scena została przygotowana do tego zerwania z rewizjonizmem w 1965 roku, gdy wietnamscy rewolucjoniści podjęli walkę z setkami tysięcy amerykańskich sił bojowych. Ponadto rewizjonistyczne pokojowe przejście na linię socjalizmu zostało bardziej niż kiedykolwiek zdyskredytowane z powodu zniszczenia KPI w Indonezji w 1965 roku.
Indie
W Indiach reformistyczna prosowiecka partia komunistyczna była poważną przeszkodą w rozwoju ruchu rewolucyjnego. Jednak jego wpływ na ruchy ludowe został zerwany wraz z historycznym powstaniem w Naxalbari w 1967 r., a młodzi aktywiści, tacy jak Charu Majumdar i Kanai Chatterjee, kierowali utworzeniem Komunistycznej Partii Indii (marksistowsko–leninowskiej) i Maoistowskiego Centrum Komunistycznego (MCC) w 1969 roku.
Dekady później ten przełom doprowadził dwa główne nurty ruchu rewolucyjnego, reprezentowane przez CPI (ML) (People’s War) i MCCI, do połączenia się i utworzenia Komunistycznej Partii Indii (maoistowskiej). CPI (Maoist) zjednoczyła ogromną większość indyjskich maoistów w jednej organizacji, a jej siły zbrojne działają obecnie w 15 stanach. Ponieważ 70% populacji Indii nadal mieszka na obszarach wiejskich, podstawowa baza społeczna CPI (maoistów) znajduje się wśród milionów Adivasów (rdzenni mieszkańcy), biednych i bezrolnych chłopów oraz Dalitów (wyrzutków w indyjskim systemie kastowym). (www.peoplesmarchgooglepages.com)
Filipiny
W latach sześćdziesiątych Jose Maria Sison i inni ludzie z Filipin zerwali z rewizjonistyczną Partią Komunistyczną, która w latach pięćdziesiątych przeszła od lewicowego awanturnictwa do wyrzeczenia się walki zbrojnej. Odtworzyli Komunistyczną Partię Filipin w 1968 roku. Po zdecydowanym zerwaniu z sowieckim rewizjonizmem KPF zastosowała teorię wojny ludowej Mao i dalej ją rozwijała w konkretnych warunkach filipińskich.
Dziś zbrojne ramię KPF, Nowa Armia Ludowa, działa na ponad 100 frontach partyzanckich na wszystkich głównych 11 wyspach archipelagu. Podziemny Front Narodowo–Demokratyczny utworzył na tych terenach organizacje rewolucyjne i nowe instytucje władzy politycznej, a legalny ruch narodowo–demokratyczny z siedzibą w miastach ma wielomilionową podstawę w ludziach. (wwwphilippinesrevolution.net)
Turcja
Podobne wydarzenia miały miejsce w Turcji, gdzie partie rewizjonistyczne od dawna uważały kemalizm1 za postępowy burżuazyjny nacjonalizm. Jednak wzrost światowego ruchu antyimperialistycznego w połowie do końca lat sześćdziesiątych oraz rewolucja kulturalna w Chinach głęboko wpłynęły na nowe pokolenie rewolucjonistów tureckich i kurdyjskich. Masowe akcje studenckie przeciwko Szóstej Flocie Marynarki Wojennej USA wkrótce rozprzestrzeniły się na sekcje robotników i chłopów, a fala przeciwko wspieranemu przez USA reżimowi kemalistowskiemu osiągnęła nowy poziom w 1970 r., przełamując pacyfistyczny trend rewizjonistów. Wkrótce doprowadziło to do powstania nowych organizacji – przede wszystkim Komunistycznej Partii Turcji/Marksistowsko–Leninowskiej (TKP/ML) w 1972 roku. Utworzonej w czasie stanu wojennego pod przywództwem Ibrahima Kaypakkayi (który został schwytany i zabity w 1973 r.) TKP/ML wytyczyła nową ścieżkę opartą na marksizmie–leninizmie i naukach Mao Zedonga. Nazywała reżim kemalistowski faszystowskim i kompradorskim oraz podtrzymywała prawo do samostanowienia narodu kurdyjskiego.
Dziś TKP/ML stoi na czele ruchów ludowych przeciwko imperialistycznej dominacji i państwowemu terrorowi. Kierując się maoistowskimi zasadami wojny ludowej, jej siły partyzanckie działają w regionie Morza Czarnego i w Kurdystanie2.
Nepal
Komunistyczna Partia Nepalu (Maoistowska) rozwinęła się z rozłamów z partiami rewizjonistycznymi w latach 1970–1990 i skonsolidowała się pod przywództwem Prachandy i Baburama Bhattarai. W ciągu 10 lat wojny ludowej CPN (maoistowska) wyzwoliła 80% wsi – wzmacniając pozycję kobiet i mniejszości narodowych, budując szkoły, kliniki medyczne i nowe organy władzy politycznej na kontrolowanych przez siebie obszarach.
Jednak CPN (M) ostatnio obrała inną drogę, która nie wymaga obalenia starego reakcyjnego państwa i pokonania jego armii. W 2006 roku wynegocjowała porozumienie pokojowe z siedmioma partiami parlamentarnymi, które reprezentują interesy właścicieli ziemskich i biurokratycznych kapitalistów w Nepalu, ustanawiając system parlamentarny w stylu zachodnim oparty na wyborach do Zgromadzenia Ustawodawczego latem 2007 roku. Dzięki temu porozumieniu CPN (M) rozwiązała wyzwolone obszary, odizolowała swoje wojska i broń pod nadzorem ONZ i zgodziła się na połączenie Armii Ludowo–Wyzwoleńczej z dawną Królewską Armią Nepalską3.
Ameryka Łacińska
W Ameryce Łacińskiej chińska polemika pomogła wielu rewolucjonistom oderwać się od starej, reformistycznej polityki, która od dawna zdominowała partie komunistyczne w wielu krajach. Jednym z ważnych rezultatów było pojawienie się rewolucyjnej wojny ludowej rozpoczętej przez peruwiańską Partię Komunistyczną (lepiej znaną w mediach jako Świetlisty Szlak) w 1980 roku4. Znaczące siły maoistów pojawiły się w Kolumbii, Meksyku, Paragwaju i innych krajach Ameryki Łacińskiej.
Okres od początku lat 60. przyniósł również wyraźny spadek zarówno obecności, jak i wiarygodności partii prosowieckich w wielu krajach, takich jak Indie, Iran, Afganistan, Irak, Grecja, Brazylia, Chile i RPA. W niektórych przypadkach stanęli w obliczu bezpośrednich wyzwań politycznych i ujawnienia ich przez rewolucyjne siły maoistów; w innych zgubiły się fałszywe roszczenia do autorytetu rewolucyjnego w dążeniu do elektoralizmu, reformizmu i kolaboracji klasowej.
Restauracja kapitalizmu w Chinach, kierowana przez Denga Xiaopinga, miała dezorientujący i zniechęcający wpływ na światowy ruch rewolucyjny – podobnie jak wcześniejszy zwrot w Związku Radzieckim. Na całym świecie rewizjoniści i opozycjoniści rozpoczęli ataki na Mao i maoizm. Chociaż był to trudny okres dla wielu partii, grup i ruchów, toczyły się znaczące walki, aby podsumować odwrócenie sytuacji w Chinach5.
Ważne sekcje międzynarodowego ruchu komunistycznego, w tym wspomniane wyżej partie maoistowskie, zdołały zachować swoje antyrewizjonistyczne poglądy i rewolucyjne nastawienie. W wielu miejscach walki ludzi rozwinęły nowy poziom rewolucyjnego przywództwa i organizacji. Najbardziej gruntowne postępy były przesycone silną orientacją masową i klasową, a także strategiczną i taktyczną jasnością co do kluczowych narzędzi jednolitego frontu, partii i walki zbrojnej w dążeniu do rewolucyjnego przejęcia władzy.
Rewolucyjny Ruch Internacjonalistyczny (RIM) przegrupował niektóre siły maoistów na arenie międzynarodowej. Jednak, między innymi, zapewnienie przez RIM demokratycznego, centralistycznego autorytetu na skalę światową wykluczyło zakrojone na szeroką skalę polityczne analizy i dyskusje. Opierając się na częściowym zrozumieniu warunków w poszczególnych krajach i na płaszczyźnie międzynarodowej, RIM stworzył przeszkodę w procesie jednoczenia wszystkich prawdziwych sił rewolucyjnych na wyższym poziomie.
Stany Zjednoczone
Obraz jest niepełny, jeśli nie opowiemy o wpływie maoizmu na jednym z centralnych obszarów kapitału przemysłowego i finansowego., Obszary te tradycyjny marksizm–leninizm postrzegał jako kapitalistyczne/imperialistyczne «metropolie», jako centra światowej walki klasowej i procesu rewolucyjnego. Walki w świecie kolonialnym – półfeudalnych, w przeważającej mierze chłopskich gospodarkach – były postrzegane jako «peryferie», drugorzędne, ale ważne jako potencjalni sojusznicy rewolucyjnego proletariatu w metropolii.
W ciągu XX wieku ten tradycyjny obraz poważnie stracił łączność z rzeczywistością. Gromadzące się na peryferiach rzesze ludzi rozwinęły bezprecedensową i nieoczekiwaną siłę, podczas gdy walka klasowa w metropolii straciła orientację i swojego rewolucyjnego ducha. Nie tylko peryferia przesunęły się w centrum światowego procesu rewolucyjnego, ale to, czy walka w metropolii będzie sprzymierzona z tymi antykolonialnymi i socjalistycznymi walkami, stało się ważnym pytaniem.
Imperialistyczna grabież Stanów Zjednoczonych sprzyjała przywilejom, korupcji i powszechnym populistycznym i ksenofobicznym złudzeniom demokracji, globalnej życzliwości wobec innych i narodowej wyższości nad wszystkimi. Jego kultura była przepojona białą supremacją zarówno wobec uciskanych, jak i poddanych narodów w Stanach Zjednoczonych i na całym świecie.
CPUSA, która przed II wojną światową zyskała masowe członkostwo i szerokie wpływy, zaczęła w przeważającej mierze koncentrować się na kwestiach związków zawodowych, ekspansji reform demokratycznych i wsparciu dla Związku Radzieckiego. Nie promowała rewolucyjnej perspektywy ani strategii i niewiele zrobiła, by zakwestionować białą supremację i dążenie do globalnej hegemonii USA.
Zamiast tego wyzwanie przyszło z innych źródeł – z rosnącego ruchu na początku lat sześćdziesiątych przeciwko białej władzy i przywilejom oraz z walk narodowowyzwoleńczych rzucających wyzwanie imperializmowi Stanów Zjednoczonych. Nastał czas, kiedy, jak mówi piosenka, «prawda okazuje się kłamstwem». Wyzwolenie czarnoskórych i wyzwolenie Wietnamu otworzyło oczy milionom w USA na zakłamaną rzeczywistość. To, że rewolucja kulturalna nastąpiła w tym czasie, sprawiło, że nastała idealna chwila, by podnieść wiarygodność rewolucyjnego marksizmu z ruin zdyskredytowanego rewizjonizmu. Rewolucyjna droga komunistyczna coraz bardziej rozwijała się wśród nowego pokolenia rewolucjonistów, aby być docenianą za jej żywotność i witalność.
Perspektywa powrotu rewolucji do metropolii była zarówno radosna, jak i problematyczna. Wiele pytań wysunęło się na pierwszy plan z wydarzeniami lat 60., zwłaszcza roku 1968. Ofensywa Tet ożywiła perspektywę porażki imperializmu Stanów Zjednoczonych w Wietnamie. Dla wielu powstanie w Pradze w najbardziej dramatyczny sposób zerwało kajdany władzy sowieckiej. Powstanie w Paryżu pokazało, że kryzys kapitalistyczny jest rzeczywiście globalny.
Zaskakujący wzrost rewolucyjnej Partii Czarnych Panter z ulic Oakland w Kalifornii oraz zamieszki w ponad stu miastach, kiedy przywódca praw obywatelskich Martin Luther King, Jr. został zamordowany w kwietniu 1968 r., podkreśliły centralne znaczenie walki z białą supremacją i znaczenie przejścia od praw obywatelskich do wyzwolenia czarnoskórych. Z popiołów buntu w Detroit z 1967 r. wyłoniły się Ruchy Związków Rewolucyjnych w fabrykach Chryslera i Forda, które połączyły się w Ligę Rewolucyjnych Czarnych Robotników. Rewolucjoniści odegrali kluczową rolę w zorganizowaniu tych robotników samochodowych, aby zamknęli swoje fabryki w celu zwalczania surowej dyskryminacji rasowej i brutalnych warunków pracy.
Spadająca wiarygodność i rosnące wyzwanie dla iluzji demokratycznych (i Partii Demokratycznej) zostały podkreślone w masowych protestach przeciwko konwencjom Demokratów i Republikanów latem 1968 roku. Rewolucja była w powietrzu i w umysłach milionów. Nikt nie mógł tego zignorować.
1968 był również rokiem, w którym rewolucjoniści w USA ruszyli, aby zapewnić komunistyczne przywództwo, kierunek i odpowiedzi na te pytania. Znacząca część ruchu studenckiego sformowała organizacje i sieci, by wprost zanieść rewolucyjną politykę do klasy robotniczej. W wyniku tego procesu wiele kolektywów było skłonnych do wymiany poglądów i doświadczeń. Najbardziej znaną siecią wśród nich był Związek Rewolucyjny (Revolutionary Union).
Ogólnie rzecz biorąc, te marksistowsko–leninowskie kolektywy zgadzały się co do potrzeby zjednoczenia walki Czarnych przeciwko białej władzy z walką całego ludu pracującego przeciwko kapitalizmowi w szeroki zjednoczony front przeciwko imperializmowi – by oprzeć ten nowy ruch rewolucyjny na uwolnieniu potęgi ludzi i dołożyć wszelkich starań, aby podnieść świadomość polityczną i walkę mas w dążeniu do tego celu.
W kwietniu 1968 roku, zaledwie kilka dni po zabójstwie Martina Luthera Kinga, Mao wydał oświadczenie, które miało ogromny wpływ na nowy ruch komunistyczny w USA:
Walka afroamerykańska jest nie tylko walką prowadzoną przez wyzyskiwanych i uciskanych Czarnych o wolność i emancypację, to także nowe wezwanie do wszystkich wyzyskiwanych i uciskanych ludzi w Stanach Zjednoczonych. Jest to ogromne wsparcie i inspiracja dla walki ludzi na całym świecie przeciwko imperializmowi Stanów Zjednoczonych i dla walki narodu wietnamskiego przeciwko imperializmowi Stanów Zjednoczonych… Wzywam robotników, chłopów i rewolucyjnych intelektualistów każdego kraju i wszystkich, którzy są gotowi walczyć przeciwko imperializmowi Stanów Zjednoczonych, by podjęli działania i rozszerzyli silne poparcie dla walki Czarnych w Stanach Zjednoczonych!
Czerwona Książeczka Mao Zedonga była dla wielu wstępem do rewolucyjnej, antyrewizjonistycznej myśli. Na początku lat 70. czołowi członkowie Partii Czarnych Panter i nowo powstałe grupy maoistowskie wysyłały delegacje, aby odwiedzić ChRL. Pantery zamieniły «Chwytaj dzień, wykorzystaj godzinę» Mao na «Chwytaj czas» i «Służ Ludowi», tytuł artykułu szeroko czytanego w Chinach w latach 60., stał się ideą, wokół której radykałowie z lat 60. orientowali swoje życie6. Stwierdzenie Socjalistycznych Chin, że «kobiety podtrzymują połowę nieba» rezonowało z rosnącym zrozumieniem nowych grup komunistycznych na temat znaczenia walki przeciwko męskiej supremacji i patriarchatowi w społeczeństwie amerykańskim i w ich własnych grupach.
W tym samym czasie znaczące inne odłamy ruchów masowych w USA skupiały się wokół poglądów, które stroniły od orientacji masowej i odzwierciedlały drobnomieszczański charakter tych ruchów. Najbardziej znaną grupą byli Weatherpeople, która rozwinęła się z radykalnych Studentów dla Demokratycznego Społeczeństwa. Podobnie jak w Europie Zachodniej, siły te utworzyły małe, tajne grupy partyzantki miejskiej, często inspirowane teorią foco–istyczną7. W wielu krajach kapitalistycznych takie grupy były dla wielu przykładem znaczenia rewolucji. Ale w Stanach Zjednoczonych z tą ścieżką walczył Związek Rewolucyjny (RU) i inni, którzy promowali rewolucję mas – i kluczowy proces pozyskania znacznej części klasy robotniczej i uciskanych narodowości dla tego programu.
Wiele ówczesnych organizacji zostało albo pobitych i zniszczonych przez represje państwowe, albo przekształciły się w partie Nowego Ruchu Komunistycznego. Rewolucyjna Partia Komunistyczna (RCP) została utworzona z RU w 1975 roku8 i wniosła bogaty teoretyczny wkład w zastosowanie maoizmu do sytuacji na świecie i problemów rozwoju pracy rewolucyjnej w czasach nierewolucyjnych. Wykonała również ważną pracę, analizując restaurację kapitalizmu w Związku Radzieckim i zmianę kursu, na czele którego stanął Deng Xiaoping w Chinach. W kluczowym momencie rozwoju masowej organizacji politycznej RCP skonfrontowała się z frakcją ekonomistów–rewizjonistów, która również popierała rewizjonistyczny zamach stanu w Chinach.
W następującym rozłamie RCP «wylała dziecko z kąpielą» i porzuciła budowanie masowej bazy w proletariackich zakładach pracy i społecznościach. W latach 80. kierownictwo RCP skonsolidowało się wokół coraz bardziej subiektywnej idealistycznej i woluntarystycznej linii opartej na hasłach takich jak «Rewolucja lat 80., chodźmy po nią!» Inne grupy marksistowsko–leninowskie kontynuowały takie organizowanie na bardzo ograniczoną skalę i z przesadnie ekonomiczną i reformistyczną perspektywą.
W rezultacie praca nad budowaniem bazy dla antyimperialistycznej i świadomej klasowo polityki wśród znacznej części klasy robotniczej i uciskanych narodowości w Stanach Zjednoczonych pozostaje niedokończona. Niewielka, ale rosnąca liczba rewolucjonistów nowej generacji przygląda się temu zadaniu i rozważa rodzaj organizacji, której będzie wymagał rewolucyjny wysiłek.
E. Chińskie poparcie dla ruchów wyzwolenia narodowego w Azji, Afryce i na Bliskim Wschodzie w latach 60. XX wieku
Chińska polityka zagraniczna w latach 60. miała rewolucyjny nurt internacjonalistyczny, co najwyraźniej widać w zagorzałym poparciu Chin dla wietnamskiej wojny wyzwoleńczej, afrykańskich ruchów wyzwoleńczych i palestyńskiej walce wyzwoleńczej. Było to bezpośrednim rezultatem ujawnienia przez KPCh zdrady Związku Radzieckiego w zakresie walk rewolucyjnych na całym świecie i zapoczątkowania rewolucji kulturalnej.
W serii rozmów w 1959 i 1960 z gośćmi z Iraku, Iranu, Kuby, Brazylii, Argentyny i dwunastu krajów afrykańskich, Mao nadał ton rewolucyjnej polityce zagranicznej Chin w latach 60.: «To, czego najbardziej obawia się imperializm, to przebudzenie ludów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej, przebudzenie narodów wszystkich krajów. Powinniśmy zjednoczyć i odepchnąć imperializm Stanów Zjednoczonych z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej z powrotem tam, skąd pochodzi»9.
W swojej Propozycji Ogólnej Linii Międzynarodowego Ruchu Komunistycznego z 1963 roku KPCh przedstawiła ogólne podejście do pracy rewolucyjnej w neokolonialnych i kolonialnych krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej:
«Na podstawie sojuszu robotniczo–chłopskiego proletariat i jego partia muszą zjednoczyć wszystkie możliwe do zjednoczenia warstwy i zorganizować szeroki zjednoczony front przeciwko imperializmowi i jego lokajom. Aby skonsolidować i rozszerzyć ten zjednoczony front, konieczne jest, aby partia proletariacka zachowała swoją ideologiczną, polityczną i organizacyjną niezależność i obstawała przy kierowaniu rewolucją. Partia proletariacka i lud rewolucyjny muszą nauczyć się panować nad wszystkimi formami walki, łącznie z walką zbrojną. Muszą pokonać kontrrewolucyjną siłę zbrojną rewolucyjną siłą zbrojną, ilekroć imperializm i jego lokaje uciekają się do zbrojnego tłumienia»10.
Jesienią 1965 r. ukazał się wpływowy dokument ministra obrony Lin Biao «Niech żyje zwycięstwo w wojnie ludowej». Tekst Lin nakreślił strategię rozwijania walki o rozbicie i zniszczenie coraz bardziej rozciągniętej amerykańskiej armii za pomocą walki rewolucyjnej w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej. Miało to zostać osiągnięte poprzez samodzielną walkę:
«Konieczne jest trzymanie się polityki samowystarczalności, poleganie na sile mas we własnym kraju i przygotowanie do samodzielnej walki, nawet gdy wszelką pomoc materialną z zewnątrz zostanie odcięta. Jeśli nie działa się własnymi siłami, nie zastanawia się i nie rozwiązuje problemów rewolucji we własnym kraju… ale opiera się na pomocy zagranicznej — chociaż jest to pomoc z krajów socjalistycznych, które trwają w rewolucji — żadne zwycięstwo nie może być ani wygrane, ani umocnione, jeśli zostanie wygrane»11.
Chociaż oświadczenie Lin koncentrowało się wyłącznie na Stanach Zjednoczonych jako celu walki rewolucyjnej, z wyłączeniem innych zachodnich potęg imperialistycznych i bagatelizowało możliwości walki rewolucyjnej w krajach imperialistycznych, miało ono potężny rewolucyjny impuls12.
W lipcu 1967 r., w szczytowym momencie rewolucji kulturalnej, na ulicach Pekinu «opublikowano» niektóre uwagi Mao na temat roli Chin w świecie w formie «dazibao» — wielkich plakatów z postaciami. Zostały one rozpowszechnione w całym kraju w postaci broszur i ulotek dwa miesiące później. W «Chiny muszą stać się arsenałem światowej rewolucji» Mao stwierdził:
«Wiele miejsc jest obecnie antychińskich, przez co wygląda na to, że jesteśmy odizolowani. W rzeczywistości są antychińscy, ponieważ boją się wpływów Chin, myśli Mao Tse–tunga i wielkiej rewolucji kulturalnej. Sprzeciwiają się Chinom, by trzymały ludzi w ich własnych krajach w dołku i odwracały powszechne niezadowolenie z ich rządów. Ten sprzeciw wobec Chin jest wspólnie planowany przez imperializm USA i sowiecki rewizjonizm. To nie pokazuje, że jesteśmy odizolowani, ale że nasz wpływ na całym świecie znacznie się zwiększył. Im bardziej sprzeciwiają się Chinom, tym bardziej pobudzają ludową rewolucję; mieszkańcy tych krajów zdają sobie sprawę, że chińska droga jest drogą do wyzwolenia. Chiny powinny być nie tylko politycznym centrum światowej rewolucji. Musi również stać się militarnym i technicznym centrum rewolucji światowej»13.
Wietnam
Podczas wietnamskiej wojny wyzwoleńczej Chiny udzieliły największej pomocy wojskowej i gospodarczej ze wszystkich krajów i opowiadały się za strategią wojny ludowej. W 1959 roku Mao poparł decyzję Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRV) o wznowieniu wojny partyzanckiej w Wietnamie Południowym, a KPCh zaoferowała dostarczenie broni wystarczającej do wyposażenia 230 batalionów Ludowej Armii Wietnamu. Obejmowało to 270 000 dział, ponad 10 000 sztuk artylerii, 5000 nadajników radiowych i 1000 ciężarówek14. W połowie lat 60. chińska armia wysłała 320 000 żołnierzy do DRV w celu obsługi artylerii przeciwlotniczej i wykonywania prac logistycznych, które uwolniły wiele jednostek PAVN do walki z siłami USA na południu15. Samoloty północnowietnamskie startowały z chińskich lotnisk i atakowały odrzutowce Marynarki Wojennej USA.
Po tym, jak USA rozpoczęły bombardowanie Wietnamu Północnego na początku sierpnia 1964 r., chiński rząd natychmiast wydał mocne oświadczenie, ogłaszając, że «agresja Ameryki przeciwko DRV była również agresją przeciwko Chinom i że Chiny nigdy nie zawiodą w pomocy Wietnamczykom». Chińczycy zapewnili przywódców wietnamskich, że jeśli wojska amerykańskie zaatakują DRV, Chiny wyślą swoje wojska – «Jeśli Stany Zjednoczone zrobią jeden krok, Chiny odpowiedzą jednym krokiem»16. Od 7 do 11 sierpnia ponad 20 milionów ludzi, według agencji informacyjnej Xinhua, wzięło udział w wiecach i demonstracjach w całych Chinach, aby okazać solidarność z narodem wietnamskim. Zdjęcia Mao i Ho Chi Minha pojawiały się obok siebie. Poprzez wiele takich wieców i innych działań wezwanie do «przeciwstawienia się Ameryce i pomocy Wietnamowi» przeniknęło do każdej komórki chińskiego społeczeństwa17.
Afryka
W Afryce Chiny udzielały pomocy wojskowej i szkolenia ruchom rewolucyjnym na całym kontynencie. W obozach w Tanzanii i Algierii szkolono i zbrojono partyzantów z FRELIMO w Mozambiku, PAIGC w Gwinei Bissau, ZANU w Rodezji (Zimbabwe) oraz Panafrykańskiego Kongresu Azanii i ANC w RPA. W 1963 roku Chińczycy wysłali zaopatrzenie wojskowe z Tanzanii i Kongo–Brazzaville do partyzantów we wschodnim Kongu, kierowanych przez byłego ministra edukacji w gabinecie Lumumby. Ponadto w tajnym obozie wojskowym w Ghanie chińscy instruktorzy wojskowi szkolili kadrę dla ruchów rewolucyjnych we francuskich neokoloniach, takich jak Dahomej (Benin), Wybrzeże Kości Słoniowej, Kamerun i Mali18.
Istotną częścią chińskiej pomocy wojskowej było szkolenie polityczne oficerów i żołnierzy sił rewolucyjnych. Chińscy instruktorzy podkreślali, że pomoc zewnętrzna, choć ważna, jest drugorzędna, a samodzielna walka rewolucyjna ma pierwszorzędne znaczenie. Chińskie wypowiedzi z lat 60. na temat Afryki głosiły, że strategia długotrwałej wojny ludowej, w tym otaczania miast ze wsi, ma szerokie zastosowanie głównie w wiejskich krajach Afryki. Zrozumienie jednolitego frontu kierowanego przez rewolucjonistów można znaleźć w dokumencie Chińskiej Armii Ludowo–Wyzwoleńczej z 1961 roku:
Musimy opowiedzieć [Afrykanom] o chińskim doświadczeniu rewolucyjnym, aby ujawnić prawdziwą naturę zarówno starego, jak i nowego kolonializmu… Ważna część [ich] działalności polega na rewolucji narodowej i rozprzestrzenieniu jednolitego frontu na całym kontynencie. Zgodnie z analizą marksizmu należy potwierdzić, że zalążek rewolucji narodowej w tych krajach stanie się prawdziwą rewolucją ludową, da początek marksistom, utworzy partie polityczne proletariuszy i pójdzie w kierunku rewolucji socjalistycznej19.
Jednocześnie Chiny kładły duży nacisk na rozwój stosunków z krajami afrykańskimi, które niedawno wyszły z kolonializmu i starały się bronić nowo odkrytej niezależności od zachodnich potęg imperialistycznych. Doprowadziło to do skoncentrowanej dyplomacji zjednoczonego frontu z krajami takimi jak Ghana, Gwinea, Mali i Tanzania. Podpisano umowy handlowe, delegacje afrykańskie i chińskie wymieniły wizyty, osiągnięto jedność w sprzeciwianiu się pozostałym potęgom kolonialnym w Afryce. Największym pojedynczym zobowiązaniem chińskiej pomocy zagranicznej dla Afryki w latach 60. było finansowanie i budowa linii kolejowej Tan–Zam między śródlądową Zambią a wybrzeżem Tanzanii.
Podczas wizyty w 10 krajach afrykańskich w okresie od grudnia 1963 do stycznia 1964 Zhou Enlai przedstawił uzasadnienie takiego dyplomatycznego podejścia. Podkreślił, że niezależność polityczna to dopiero pierwszy krok w walce z imperializmem; utrwalić ją mogła jedynie polityka ekonomicznej samowystarczalności20.
Stanowisko Zhou nie uznawało klasowego charakteru tych nowo niepodległych państw i wciąż rozwijających się w nich stosunków neokolonialnych. Z jednej strony rządziła nimi burżuazja narodowa – Nkrumah, Toure, Keita i Nyerere – z różnym stopniem poparcia społecznego ze strony drobnomieszczaństwa, robotników i chłopów. Z drugiej strony, kompradorskie elementy burżuazyjne i plemienno–feudalne, powiązane z imperialistami europejskimi i amerykańskimi, nadal miały znaczącą władzę gospodarczą i polityczną. Niezależność polityczna tych krajów spoczywała na niepewnym gruncie. W rzeczywistości większość tych antykolonialnych przywódców została pod koniec lat sześćdziesiątych obalona przez siły reakcyjne powiązane z imperializmem. Nkrumah, na przykład, został odsunięty od władzy przez wspierany przez CIA zamach stanu, gdy odwiedzał Chiny w 1966 roku.
Co więcej, żaden z tych krajów nie wyrwał się z zależności od imperialistycznego systemu gospodarczego. Handlowali nadal głównie z dawnymi mocarstwami kolonialnymi i byli zależni od zachodnich inwestycji w kluczowych obszarach ich gospodarek. Tak więc wszelkie mówienie o ekonomicznej «samodzielności» bez rewolucyjnej walki antyimperialistycznej było iluzoryczne. W Tanzanii chińscy dyplomaci stwierdzili nawet, że kraj ten pokojowo rozwija się w kierunku socjalizmu21. Zacierając rozróżnienie między siłami klasowymi w nowo niepodległych krajach, podejście Zhou mogło jedynie zdezorientować rewolucjonistów walczących z neokolonializmem i wewnętrznymi reakcjonistami w krajach afrykańskich.
Bliski wschód
W latach sześćdziesiątych Chińczycy udzielili znacznego wsparcia ruchom wyzwoleńczym na Bliskim Wschodzie. Począwszy od 1965 r. Chiny dostarczały OWP, która działała z baz w Jordanii i Libanie, lekką broń, moździerze, materiały wybuchowe i środki medyczne. Kontyngenty młodzieży OWP udały się do Chin na szkolenie wojskowe22. Duże ilości chińskiej broni spłynęły do libańskiego «Fatahlandu» w latach 70., a przywódcy OWP i Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny (PFLP) odwiedzili Chiny23. Podczas gdy Związek Radziecki utrzymywał stosunki dyplomatyczne z Izraelem aż do wojny 1967, ChRL za Mao nie uznała Izraela i nie miała powiązań dyplomatycznych z państwem syjonistycznym.
Chińczycy dostarczali również pomoc wojskową Ludowemu Frontowi Wyzwolenia Omanu i Zatoki Arabskiej (PFLOAG) w prowincji Zufar w Omanie oraz siłom marksistowsko–leninowskim w południowym Jemenie. W Afryce Północnej Chińczycy udzielili militarnej i ekonomicznej pomocy siłom wyzwolenia Erytrei i algierskim siłom antyimperialistycznym przed i po zwycięstwie nad francuskim kolonializmem24.
Poparcie Chin dla tych ruchów rewolucyjnych otwarcie antagonizowało neokolonialne państwa arabskie. Przyrzekając wieczne poparcie dla «sprawy palestyńskiej», władcy tych państw byli niezwykle zdenerwowani wpływem zradykalizowanego, uzbrojonego ruchu palestyńskiego na ich własne niespokojne populacje. W Zatoce, Arabia Saudyjska i Emiraty były zaalarmowane chińskim poparciem dla PFLOAG. W pewnym momencie Chińczycy potępili «egipski imperializm», kiedy armia egipska interweniowała w wojnie domowej w Jemenie po stronie sił rojalistycznych.
W dziedzinie stosunków międzypaństwowych, po konferencji w Bandung, Chiny przystąpiły do tworzenia jednolitego frontu dyplomatycznego przeciwko zachodnim imperialistom i Izraelowi z jak największą liczbą państw arabskich. Zwróciły szczególną uwagę na Nasera w Egipcie (pierwsze państwo arabskie, które uznało ChRL) i Kassema z Iraku, który doszedł do władzy w wyniku rewolucji ludowej w 1958 roku. Lądowanie amerykańskich marines w Libanie w 1958 r. oraz atak Izraela na Palestyńczyków i sąsiednie państwa w 1967 r. umocniły więzi Chin z wieloma krajami arabskimi. W podejściu Chin do nawet najsilniej nacjonalistycznych krajów arabskich występowały jednak słabości w analizie klasowej i zrozumieniu rozwoju stosunków neokolonialnych w tych państwach.
Chiny stanęły także twarzą w twarz z nową formą neokolonializmu, w której Związek Radziecki próbował wstąpić w buty zachodnich imperialistów. Socjalistyczne Chiny nie były w stanie konkurować z ofertami Związku Radzieckiego o dużej pomocy wojskowej i gospodarczej dla Egiptu, Syrii i innych krajów arabskich. To samo dotyczyło większości ruchów wyzwoleńczych w regionie, w tym Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP). W przeciwieństwie do Związku Radzieckiego chińska pomoc wojskowa była udzielana bezpłatnie. W 1971 r. czołowy członek chińskiej partii powiedział delegacji członków Związku Rewolucyjnego z USA: «Udzielamy wszelkiej pomocy wojskowej za darmo i dajemy ją tylko ludziom sprzeciwiającym się agresji i walczącym z imperializmem. Jeśli sprzeciwiają się agresji i walczą z imperializmem, po co ich oskarżać? Jeśli nie opierają się agresji i nie walczą z imperializmem, to po co im ją dawać?»
Internacjonalizm rewolucji kulturalnej
Polityczne salwy rewolucji kulturalnej – w formie cytatów z przewodniczącego Mao Tsetunga i innych dzieł marksistowsko–leninowskich – po raz pierwszy przyniosły marksizm setkom milionów uciskanych na całym świecie. Ponadto masowe wyrazy rewolucyjnego poparcia dla walk ludzi na całym świecie były uderzającą cechą wczesnych lat Rewolucji Kulturalnej. David i Nancy Dall Milton, dwaj amerykańscy nauczyciele mieszkający w Chinach, wzięli udział w 16–tysięcznym wiecu na stadionie Beijing Workers Stadium w marcu 1966 roku. Odbywa się w połączeniu z serią masowych spotkań i demonstracji w ramach amerykańskiej mobilizacji wiosennej przeciwko wojnie,
«Był to jeden z tych rzadkich i wzruszających momentów, kiedy internacjonalistyczne uczucia, tak często wyrażane w słowach, urzeczywistniały się w ciałach i uroczystych twarzach «odległych» Chińczyków, zasiadających na trybunach i siedzących na podłodze areny podobnej do Berkeley czy Cambridge»25.
Oprócz masowych demonstracji poparcia dla narodu wietnamskiego i sprzeciwu wobec sowieckiej inwazji na Czechosłowację, miliony wyszły na ulice w celu poparcia masowych powstań we Francji i USA w 1968 roku. W Azji prasa chińska wyraziła poparcie dla rebelii chłopskiej w Naxalbari w Zachodnim Bengalu jako preludium do rewolucji w Indiach.
Latem 1967 r. Kang Sheng, czołowy członek Centralnej Grupy Rewolucji Kulturalnej26 oskarżył, że przewodniczący państwa Liu Shaoqi nadal popierał politykę, którą Mao krytykował w 1962 r. – poddanie się imperialistom, sowieckim rewizjonistom i zagranicznym reakcjonistom i wyeliminowanie rewolucyjnej walki uciskanych ludzi na świecie27. Liu został oskarżony o odmowę poparcia dla birmańskiego ruchu komunistycznego i oszukanie przychylności rządu Ne Win28.
We wczesnych stadiach rewolucji kulturalnej minister spraw zagranicznych Chen Yi i premier Zhou Enlai przekonywali, że nie powinno to być prowadzone wewnątrz Ministerstwa Spraw Zagranicznych i że generalnie polityka zagraniczna powinna być oddzielona od rewolucji kulturalnej. To stanowisko okazało się niemożliwe do utrzymania, gdy rewolucja kulturalna nabrała rozpędu. Chen Yi został zaatakowany za rewizjonistyczne tendencje w formułowaniu i wdrażaniu polityki zagranicznej, a także jego zaangażowanie w lutowy Niekorzystny Prąd, który próbował bronić Liu i Denga na początku 1967 roku29. Chen Yi był również głośno przeciwny dystrybucji cytatów z przewodniczącego Mao Tsetunga i innych marksistowsko–leninowskich prac w chińskich ambasadach za granicą30. Został pozbawiony władzy w 1967 roku, a prawicowa próba przywrócenia go na jego poprzednią pozycję nie powiodła się w 1969 roku.
Wśród doniesień, że chińscy dyplomaci za granicą żyli burżuazyjnym stylem życia, wszyscy ambasadorowie Chin i większość ich personelu zostali wezwani z powrotem do udziału w rewolucji kulturalnej. Do 1969 r. dwie trzecie pracowników MSZ uczestniczyło w szkołach kadrowych 7 maja, które zostały założone na wsi dla kadry partyjnej do pracy w kołchozach i intensywnej nauki teoretycznej.
W samym środku tej walki z prawicowością w MSZ ultralewicowość stała się poważnym problemem. Frakcja kierowana przez Wang Li argumentowała, że całe kierownictwo MSZ jest rewizjonistyczne i powinno zostać obalone, i poparła spalenie ambasady brytyjskiej w Pekinie w 1967 roku. Frakcja ta była częścią «grupy 16 maja», chciała obalić cały czołowy personel państwowy, co zostało potępione i rozwiązane przez CCRG.
W Departamencie Łączności Międzynarodowej KPCh dyrektor Wang Jiaxiang został zaatakowany za rewizjonizm i został usunięty ze swojego stanowiska31. W 1962 Wang opowiadał się za zmniejszeniem poparcia dla wietnamskiej walki wyzwoleńczej, co wywołało ostrą krytykę Mao. Nawet pod koniec lat sześćdziesiątych w chińskiej polityce zagranicznej toczyła się ostra walka między rewolucją a rewizjonizmem.
F. Chińska polityka zagraniczna w latach 70.
Polityka zagraniczna Chin w latach 70. miała ważnych historycznych poprzedników. W wielu przypadkach w XX wieku światowy ruch rewolucyjny nie radził sobie właściwie ze sprzecznością między obroną państwa socjalistycznego a promowaniem rewolucji. Po I wojnie światowej i rewolucji bolszewickiej, gdy walki rewolucyjne w wielu krajach zostały przegrane, a światowa walka o socjalizm została ograniczona do jednego kraju, Związku Radzieckiego, KPZR stała się zbyt ostrożna w promowaniu i wspieraniu odważnych ruchów rewolucyjnych na całym świecie. Począwszy od lat 30. przecenianie burżuazyjnych sił nacjonalistycznych i niedocenianie rewolucyjnych sił komunistycznych — chłopskich i proletariackich — stało się normą, a obrona radzieckiego socjalizmu przez dziesięciolecia przeważała nad postępem rewolucji światowej32.
KPCh miała duże doświadczenie z niewłaściwym traktowaniem tych kwestii przez Związek Radziecki. Od lat 20. do 40. Stalin i Komintem lekceważyli potencjał rewolucyjny w Chinach i postrzegali Kuomindang (KMT) Czang Kaj–szeka jako najlepszy sposób na zabezpieczenie tego, co Związek Radziecki uważał za kluczowy cel, czyli stabilnego i przyjaznego rządu w Chinach. W ten sposób sowieccy i komunistyczni przedstawiciele (Kominternu) w Chinach forsowali i narzucali, tam gdzie to możliwe, polityczną linię zachowania sojuszu między KPCh i KMT za wszelką cenę.
W latach 1927–1930 linia ta wymagała od komunistów powstrzymania masowych powstań, które zagrażały społecznej i politycznej bazie KMT, i ostatecznie doprowadziła do rzezi przez KMT i jego sojuszników setek tysięcy komunistów i zradykalizowanych robotników, chłopów i studentów, jak również niemal całkowite zniszczenie KPCh33. Podobnie, w połowie lat 40. Stalin nie wierzył, że KPCh może pokonać wspierany przez USA KMT i próbował wywierać presję na chińskich komunistów, by weszli w koalicję rządową z KMT, włączając w to rezygnację z kontroli nad jej obszarami bazowymi34.
Pomimo katastrofalnych doświadczeń KPCh z pierwszej ręki z linią, zgodnie z którą postęp rewolucji światowej był podporządkowany obronie Związku Radzieckiego, w połowie lat 70. partia chińska przyjęła linię, zgodnie z którą obrona Chin wyparła rewolucyjny internacjonalizm. Kluczowym punktem zwrotnym była rehabilitacja Deng Xiaopinga w 1973 r. i przewaga jego wersji Teorii Trzech Światów, która została oparta na strategicznym sojuszu z USA i innymi imperialistycznymi potęgami zachodnimi.
Pod koniec lat sześćdziesiątych chińska polityka zagraniczna czerpała siłę z rewolucyjnego przypływu rewolucji kulturalnej i poparcia Chin dla ruchów narodowowyzwoleńczych w latach sześćdziesiątych. IX Krajowy Zjazd KPCh, który odbył się w kwietniu 1969 r., ogłosił poparcie dla rewolucyjnych walk narodów wszystkich krajów, pięć zasad pokojowego współistnienia z krajami o różnych systemach społecznych i wezwał do utworzenia szerokiego jednolitego frontu narodów i krajów przeciwko imperializmowi USA i sowieckiemu rewizjonizmowi35.
Jednak podejście KPCh do USA i Związku Radzieckiego już zaczynało się zmieniać. Na początku 1969 r. Związek Radziecki zgromadził milion żołnierzy wzdłuż północnej granicy Chin i przeprowadził kilka ataków, aby odzyskać część dawnego imperium carskiego. W marcu 1969 r. na wyspie Zhenbao na rzece Ussuri rozegrały się dwie bitwy między siłami sowieckimi i chińskimi, w wyniku których odniesiono setki ofiar. Według amerykańskich zdjęć satelitarnych «chińska strona rzeki była tak podziurawiona przez sowiecką artylerię, że wyglądała jak księżycowy krajobraz»36.
Według Henry’ego Kissingera, w sierpniu 1969 r. urzędnik sowieckiej ambasady zapytał specjalistę Departamentu Stanu od spraw sowieckich, jaka byłaby reakcja USA na sowiecki atak na chińskie obiekty jądrowe. Radzieccy dyplomaci podnosili również kwestię ataku nuklearnego na Chiny z dyplomatami europejskimi i azjatyckimi. Co bardziej złowieszcze, Sowieci przylecieli bombowcami do baz w Mongolii i na Syberii, gdzie przeprowadzali udawane ataki na symulowane obiekty jądrowe37.
PLA została postawiona wobec wojny. Plany przeniesienia kluczowych gałęzi przemysłu wojskowego na «trzecią linię» obrony w głębi kraju zostały przyspieszone, a w największych miastach zbudowano sieci podziemnych tuneli i schronów. W ściśle tajnym badaniu zleconym przez Mao czterech marszałków PLA stwierdziło, że chociaż główne siły Sowietów nadal były skoncentrowane w Europie, przygotowywali się do ataku na Chiny. Badanie to wykazało, że kluczowym elementem powstrzymującym Sowietów była postawa USA, które nie chciały, aby globalna pozycja Związku Radzieckiego została wzmocniona przez udany atak na Chiny.
Ta ocena podtrzymywała decyzję większości chińskich przywódców o zainicjowaniu «otwarcia na Zachód». Ta strategia umożliwiła Chinom uniknięcie walki na dwóch frontach przez wykorzystanie imperialistycznej rywalizacji między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim. Ta polityka miała największe szanse na powstrzymanie sowieckiego ataku. Inną częścią kalkulacji KPCh było to, że USA zmierzały do porażki w Wietnamie i nie stanowiły już poważnego zagrożenia militarnego dla Chin.
Ta zmiana w myśleniu strategicznym doprowadziła do poważnego testu sił w latach 1970–1971 pomiędzy Mao, Zhou i tzw. «bandą czworga»38 z jednej strony, a Lin Biao i wieloma generałami z drugiej. Lin sprzeciwiał się otwarciu na Zachód i budował siatkę frakcyjną w armii, aby wzmocnić swoją pozycję. Mao odpowiedział, rozpoczynając kampanię mającą na celu podważenie drugiej pozycji Lina w partii i zdobycie regionalnych dowódców wojskowych. W obliczu politycznej porażki Lin próbował dokonać zamachu stanu we wrześniu 1971 roku i zginął w katastrofie lotniczej w Mongolii.
«Sprawa Lin Biao» miała niszczący wpływ na przebieg rewolucji kulturalnej i chińskiej polityki zagranicznej. Lin i jego sojusznicy w armii i partii byli kluczowym elementem «Sojuszu Lewicy» podczas masowych wstrząsów rewolucji kulturalnej, a ich upadek stworzył próżnię władzy zarówno w polityce zagranicznej, jak i sprawach wewnętrznych.
Pod patronatem Zhou Enlaia duża liczba wysokich rangą przywódców partyjnych i urzędników rządowych, którzy zostali obaleni podczas rewolucji kulturalnej, została zrehabilitowana po dokonaniu «samokrytyki» pro forma. Kulminacją tego procesu był powrót Denga Xiaopinga w 1973 r., «Zwolennika kapitalizmu numer dwa», by pełnić funkcję wicepremiera, którego zakres odpowiedzialności obejmował politykę zagraniczną39.
Lata 1969–1973 były okresem przejściowym. Mao i Zhou, dwaj główni architekci chińskiej polityki zagranicznej, byli zgodni co do otwarcia na Zachód. Jednym z elementów tej zmiany było to, że Republika Ludowa realizowała strategię normalizacji stosunków z ponad 100 krajami, co doprowadziło do jej przyjęcia do ONZ jako jedynego przedstawiciela Chin w październiku 1971 roku. Jednocześnie Mao nadal podkreślał, że rewolucja był głównym trendem na świecie i nie należy ograniczać poparcia dla walk rewolucyjnych w innych krajach.
W celu wytrącenia Związku Radzieckiego z równowagi, po wizycie amerykańskiej drużyny pingpongowej i podróżach Henry’ego Kissingera w 1971 r. nastąpiło historyczne spotkanie prezydenta Nixona z Mao w lutym 1972 r. Spotkanie to nie spowodowało żadnego zmniejszenia chińskiego poparcia dla Wietnamczyków. walka o wyzwolenie. W opinii Mao fundamentalne zasady rewolucyjne nie powinny być narażane na szwank w trakcie rozgrywania «amerykańskiej karty». W latach 1971–72 Mao i Zhou powiedzieli także Kissingerowi i Nixonowi, że pełna normalizacja stosunków nie może mieć miejsca, dopóki USA nie wycofają się z Wietnamu i nie zaprzestaną wsparcia militarnego dla chińskiej prowincji Tajwan.
W tym okresie podstawowa orientacja kierownictwa partii została podsumowana w wewnętrznym raporcie o sytuacji międzynarodowej w grudniu 1971 r.: «Ogólną strategią naszego narodu na chwilę obecną jest posuwanie naprzód przygotowań przeciwko wojnie i promowanie rewolucji». W świecie podzielonym na «trzech przyjaciół» – Stany Zjednoczone, Związek Radziecki i Trzeci Świat – Chiny «zdecydowanie stanęły po stronie Trzeciego Świata», przeciwstawiając się dwóm głównym wrogom.
Raport wzywał do wykorzystania sprzeczności między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim oraz między Stanami Zjednoczonymi a «drugą strefą pośrednią» — Europą Zachodnią, Japonią, Kanadą i Oceanią40. Raport wzywał również do dalszego wsparcia militarnego dla Wietnamu i innych walk rewolucyjnych w Azji Południowo–Wschodniej oraz do wspierania ruchów narodowowyzwoleńczych w Afryce i Ameryce Łacińskiej, głównie przy wsparciu politycznym i moralnym. W odniesieniu do USA stwierdził: «Ponieważ rewolucja ludowa w USA stopniowo nabiera rozpędu, musimy wykonać więcej pracy» i zauważył, że normalizacja stosunków z USA ułatwiłaby wykonanie tej pracy. Pouczający jest przypadek Filipin. Nawet gdy Chiny normalizowały stosunki polityczne i handlowe z Filipinami, KPCh zwiększyła swoje poparcie dla Komunistycznej Partii Filipin, która została rekonstruowana w 1968 roku. Członkowie KPF odwiedzili i przeszli szkolenie w Chinach, a w 1971 roku Chińczycy załadowali 1400 karabinów M–14 i 8000 sztuk amunicji na statek wysłany z Filipin przez kierowaną przez KPF Nową Armię Ludową41.
«Perspektywa trzech światów»
Nawet w okresie 1970–1973 pogląd KPCh na sytuację międzynarodową miał poważne problemy. Jej stanowisko było takie, że dwa supermocarstwa (USA i Związek Radziecki — «pierwszy świat») były głównymi wrogami w skali światowej; zachodni imperialiści i Japonia («drugi świat») były częścią międzynarodowego jednolitego frontu przeciwko supermocarstwom; a «narody i kraje trzeciego świata» były najbardziej niezawodną siłą rewolucyjną w przeciwstawianiu się supermocarstwom.
Jako perspektywa dla światowego ruchu rewolucyjnego, analiza ta była błędna. Oddzieliła USA i Związek Radziecki od systemu imperialistycznego jako całości; bagatelizowała reakcyjny charakter innych imperialistycznych krajów Europy Zachodniej, Japonii42, Kanady i Oceanii; i rozwinęła bezklasową koncepcję nacjonalizmu, łącząc uciskane ludy Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej z ich władcami, którzy mieli ograniczone sprzeczności, jeśli w ogóle, z tą czy inną imperialistyczną potęgą.
Niektóre problemy z «perspektywą trzech światów» znalazły odzwierciedlenie w szeroko cytowanym oświadczeniu przypisywanym Mao: «Kraje chcą niepodległości, narody chcą wyzwolenia, a ludzie chcą rewolucji». Eklektyczne oświadczenie Mao, które zwykle stawiało walki krajów Trzeciego Świata o niepodległość narodową na równi z ruchami rewolucyjnymi, podziela niektóre aspekty linii Bandung związanej z Zhou w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.
Tak więc, nawet w okresie 1970–1973, chińskie przecenianie sprzeczności, jakie reakcyjni władcy wielu krajów Trzeciego Świata mieli z imperializmem, skłoniło Chińczyków do wysłania przedstawicieli na obchody 2500 lat monarchii przez szacha Iranu i do ciągłego przesyłania wsparcia gospodarczego i militarnego rządowi Sri Lanki (Cejlonu), gdy w 1971 roku stanął w obliczu buntu kierowanego przez trockistów. Gdzie indziej w Azji Południowej Chiny konsekwentnie sprzeciwiały się inwazji Indii na Pakistan Wschodni w 1971 r., ale również potępiły utworzenie Bangladeszu jako marionetkowego państwa Indii i Związku Radzieckiego. Stanowisko to obiektywnie udzieliło poparcia kompradorskim reżimom Iranu, Sri Lanki i Pakistanu, i nie potwierdziło pracy prawdziwych sił rewolucyjnych i maoistowskich w tych krajach.
«Trzy światy» — od perspektywy do kompleksowej strategii
Trudno jest ustalić poglądy Mao na politykę zagraniczną po tym, jak doznał udaru mózgu w 1972 roku. Cierpiał także na chorobę Lou Gehriga43, chorobę serca i anoksję (niedobór tlenu). Mao był prawie niewidomy, co uniemożliwiało mu czytanie i pisanie dokumentów bez pomocy, a do śmierci nie wygłaszał żadnych ważnych oświadczeń dotyczących polityki zagranicznej.
Mimo to istnieją mocne dowody na to, że jego poglądy znacznie różniły się od Denga i Zhou po 1973 roku. Mao z jednej strony, a Deng i Zhou z drugiej wyciągnęli różne wnioski na temat zastosowania «trzech światów» w sytuacji międzynarodowej. Podczas gdy Mao opowiadał się za taktyczną jednością w niektórych obszarach z USA, aby poradzić sobie z sowieckim zagrożeniem dla Chin, po 1973 r. Deng i Zhou starali się wdrożyć sojusz strategiczny i porozumienie polityczne z imperializmem USA. Przyjęło to formę w pełni rozwiniętej «Teorii trzech światów».
Ważne aspekty teorii trzech światów zostały przedstawione w przemówieniu do ONZ w 1974 r. przez Denga Xiaopinga. W swoim przemówieniu Deng argumentował, że «słabo rozwinięte» kraje Trzeciego Świata powinny sprzedawać swoje zasoby naturalne, aby uzyskać zaawansowaną technologię, która była uderzająco podobna do programu «Czterech Modernizacji», który agresywnie realizował w Chinach wraz z Zhou.
Ponadto po 1973 roku Deng i zgrupowane wokół niego siły utrzymywały, że Związek Radziecki stał się głównym zagrożeniem nie tylko dla Chin, ale także dla krajów i ludzi na całym świecie. Ponieważ imperialiści amerykańscy nadal dominowali na większości świata, był to poważny błąd i miał głęboko dezorientujący wpływ na wiele sił maoistowskich na całym świecie44.
W 1973 roku Mao wdał się w ostrzejszy konflikt z premierem Zhou zarówno w sprawach wewnętrznych, jak i zagranicznych. Zhou pokierował narodową kampanią odrzucenia Lin Biao w stronę kampanii przeciwko «ultralewicowości». Mao uznał to za dwustronny atak na rewolucję kulturalną i postanowił zmienić ten kierunek45. W tym samym czasie Mao i Banda Czworga zaczęli krytykować «Ogólny program pracy dla całej partii i całego narodu» Denga jako program rozwoju kapitalistycznego, a nie socjalistycznego.
W lipcu 1973 roku Mao rozmawiał z członkami Politbiura Zhang Chunqiao i Wang Hongwenem o poglądach Ministerstwa Spraw Zagranicznych na sytuację na świecie:
«W swoim wewnętrznym dokumencie Ministerstwo wyraziło pogląd, że obecną sytuację na świecie charakteryzuje współpraca między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim w celu zdominowania świata. Mao był przekonany, że była to ocena nierealistyczna, która również odbiegała od jego postrzegania świata jako charakteryzującego się «san da yi shen» (trzy duże i jedno pogłębienie), czyli «wielki wstrząs, wielkie rozłamy, wielka reorganizacja i pogłębienie walki rewolucyjnej». Mao nazwał memoranda Ministerstwa Spraw Zagranicznych «gównianymi papierami» i nakazał Wangowi i Zhangowi nauczyć się kilku języków obcych, aby mogli sami osądzać sprawy. «Jeśli tak dalej pójdzie», dodał Mao, «Ministerstwo z pewnością stanie się rewizjonistyczne»46.
Mao odmówił również przeczytania przemówień premiera w sprawach zagranicznych. Zhou odpowiedział na krytykę Mao, oświadczając, że był odpowiedzialny za błędy ministerstwa i że te błędy «mają związek z moim politycznym myśleniem i moim stylem pracy»47. W listopadzie 1973 roku Mao zakwestionował oświadczenie Zhou skierowane do Henry’ego Kissingera w sprawie Tajwanu – że można ją rozwiązać siłą lub środkami pokojowymi. Pogląd Mao był taki, że istnieje tylko jedna możliwość, a mianowicie walka. Mao oskarżył Zhou o strach przed arsenałem nuklearnym USA i zwołał sesję Biura Politycznego, by skrytykować Zhou»48.
Kiedy Zhou znalazła się pod ostrą krytyką, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych dominowała grupa lewicowa, kierowana przez pięć młodych kobiet. Mao uczynił dwie z nich, Nancy Tang i swoją siostrzenicę Wang Hairong, głównymi łącznikami z Ministerstwem Spraw Zagranicznych49. Udało im się usunąć następcę Chen Yi, sojusznika Zhou, ze stanowiska ministra spraw zagranicznych.
Były też inne oznaki ostrej walki KPCh o politykę zagraniczną. Na spotkaniu Biura Politycznego w październiku 1973 r. Jiang Qing i Deng skonfrontowali się z polityką kupowania statków z krajów imperialistycznych dla floty handlowej Chin. Jiang skrytykował to jako przykład «niewolniczej filozofii kompradora» i wskazał na Fang Qing, pierwszy oceaniczny statek towarowy zaprojektowany i zbudowany w Chinach, jako symbol polityki samodzielności i niepodległości narodowej Mao50. Istniała również istotna różnica między raportem politycznym Zhou a raportem Wanga Hongwena w sprawie zmiany konstytucji partii na 10–miesięcznym Zjeździe Partii Narodowej w 1973 roku. Odnosząc się do niebezpieczeństwa wojny, Zhou ostrzegał przed niebezpieczeństwem niespodziewanego ataku przez sowieckich socjalimperialistów, podczas gdy Wang ostrzegał przed niespodziewanymi atakami zarówno ze strony imperialistów amerykańskich, jak i sowieckich51.
Kiedy Wang rozmawiał z wizytującą delegacją Kambodży w 1974 roku, krótko przed przemówieniem Denga w ONZ, wezwał do dalszego wspierania walk rewolucyjnych i powiedział, że Mao «niedawno» im przypomniał: «Jesteśmy komunistami i musimy pomagać ludziom; niepomaganie ludziom byłoby zdradą marksizmu»52. W tym samym roku artykuły w Peking Review i teoretycznym dzienniku Red Flag zwracały uwagę na rewizjonistyczną linię «likwidacji walki z imperialistami, reakcjonistami i współczesnymi rewizjonistami oraz ograniczenie pomocy i poparcia dla rewolucyjnych walk ludzie z różnych krajów»53.
W tym okresie zdrowie Mao gwałtownie się pogorszyło. Kampanie masowe, które miał udział w inicjowaniu w latach 1973–1976, koncentrowały się na konsolidacji tego, co zostało zdobyte podczas rewolucji kulturalnej – i przygotowaniu gruntu pod przyszłe walki o pokonanie rewizjonizmu i pozostanie na drodze socjalistycznej. Co znamienne, dopiero po śmierci Mao w 1976 roku i stłumieniu jego zwolenników, rewizjonistyczni przywódcy Chin byli w stanie przypisać mu teorię trzech światów54.
Tak więc w latach przed śmiercią Mao toczyła się walka o prowadzenie spraw zagranicznych w KPCh, ale rzadko wychodziła ona na jaw. Z niejasnych powodów Mao i jego zwolennicy nie rozpoczęli masowej kampanii politycznej, która wyraźnie sprzeciwiała się kierunkowi, jaki obrali Deng i Zhou w polityce zagranicznej w latach 1973–197655.
W wyniku dominującej pozycji osiągniętej przez siły rewizjonistyczne po 1973 r. Chiny zaczęły wycofywać poparcie dla ruchów rewolucyjnych w Trzecim Świecie. Parady marionetek amerykańskich zostały uhonorowane w Pekinie za ich wkład w «walkę z hegemonizmem sowieckim». W 1975 r. rząd chiński poparł wspieraną przez USA i RPA UNITA w wojnie domowej w Angoli – w imię pokonania prób Związku Radzieckiego zdobycia strategicznego przyczółka w Afryce poprzez poparcie dla MPLA.
Na Bliskim Wschodzie wcześniejsze poparcie Chin dla ruchów rewolucyjnych zostało odwrócone. Chińska pomoc dla sił rewolucyjnych w państwach Zatoki została porzucona na rzecz stosunków dyplomatycznych z Omanem. Innym znakiem tego odwrócenia chińskiej polityki zagranicznej było przemówienie ministra spraw zagranicznych Qiao Guanhua w 1975 roku, w którym powiedział, że Chiny pogodziły się z istnieniem Izraela jako «faktem dokonanym»56.
Po dowodzonym przez USA wojskowym zamachu stanu w Chile we wrześniu 1973 r. chińskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych uznało reżim Pinocheta. Chociaż siły prosowieckie w USA szybko rzucają się na Chiny, nie opowiadają znacznie ważniejszej części historii. Gdy Stany Zjednoczone zaczęły osłabiać «socjalistycznego» prezydenta Chile, Salvadora Allende, otrzymały niezbędną pomoc od prosowieckiej Chilijskiej Partii Komunistycznej. Partia Komunistyczna, największa organizacja lewicowa w Chile, nakazała swojej bazie robotniczej, by oddała broń w celu zapewnienia armii o swoich pokojowych zamiarach. Partia Komunistyczna twierdziła, że chilijscy «konstytucjonalistyczni generałowie» będą podtrzymywać demokrację i podporządkowała się linii Moskwy dotyczącej pracy na rzecz pokojowego przejścia do socjalizmu w Chile. Działania te bezpośrednio działały na rzecz faszystów i imperializmu USA, których zamach stanu przeciwko rządowi Allende doprowadził do masakry dziesiątek tysięcy rewolucjonistów i działaczy politycznych. Rewizjonizm, czy to ukształtowany i realizowany przez ręce sowieckie, czy chińskie, ujawnił swoją zdradę ludu.
Tak więc kontrrewolucyjny rozwój chińskiej polityki zagranicznej w połowie lat siedemdziesiątych był bezpośrednim następstwem Teorii Trzech Światów i rewizjonistów w KPCh, którzy ją stworzyli. To wpędziło wiele partii i organizacji maoistowskich na całym świecie w korkociąg, z którego większość nigdy się nie podniosła.
Przypisy
1Demagogiczny, quasi–populistyczny reżim oparty na ideologii politycznej Kemala Ataturka, pierwszego prezydenta Republiki Tureckiej.
2Szczegółowa historia ruchu komunistycznego w Turcji dostępna jest na http://wwwpeoplesmarch.com/archives/2001/apr2k1/History.htm
3W czerwcowo–lipcowym numerze Marszu Ludowego 2006 znajduje się wywiad z rzecznikiem Komunistycznej Partii Indii (maoistowskiej), który szczegółowo krytykuje kierunek polityczny KPN (M). (www.peoplesmarchgooglepages.com) Opracowano historyczną bibliografię, która może być przydatna w uporządkowaniu różnych pytań: Assessing Recent Developments in Nepal: Bibliography on the State, a Peaceful Transition to Socialism, Democracy and Dictatorship, Negotiations and Their Relevance to the International Communist Movement in the 21st Century — by the MLM Revolutionary Study Group in the U.S. (January 3, 2007)
4Aby podsumować postępy poczynione przez PCP w latach 80. i jej porażkę po schwytaniu jej najwyższego kierownictwa w 1992 r., zob. A World To Win, # 32, 2006.
5ażna praca wykorzystana przez ruch rewolucyjny w Indiach opisuje ten okres: «W latach bezpośrednio po śmierci Mao w międzynarodowym ruchu komunistycznym doszło do znacznego zamieszania, z rewizjonistami Denga, poprzez Hua Guofenga, próbując przedstawiać się jako zwolennicy maoizmu. W szczególności fałszywie promowali rewizjonistyczną teorię trzech światów jako ogólną linię Mao dla międzynarodowego proletariatu. Wiele sekcji rewolucyjnych zaakceptowało te stanowiska i dopiero po bardzo otwarcie rewizjonistycznej rezolucji historycznej KPCh w 1981 r. i XII Kongresie w 1982 r. większość sił rewolucyjnych na całym świecie zaczęła otwarcie występować przeciwko rewizjonizmowi Denga. Jednak niektóre sekcje nadal podążały za linią rewizjonistów Dengistów i porzuciły rewolucyjne nauki Mao. Ci, którzy zdecydowanie sprzeciwiali się rewizjonizmowi Denga i podtrzymywali maoizm w praktyce, mogli jednak poczynić znaczne postępy. Dziś te siły tworzą rdzeń rewolucyjnego międzynarodowego proletariatu. Prowadzą walki zbrojne w Peru, Filipinach, Turcji, Indiach, Nepalu». Z History of Marxism–Leninism–Maoism: A Study Guide, New Vista Publications, New Delhi, April 2002.
6Zobacz Robert Weil’s 1996 speech, «The Historical Meaning of the Cultural Revolution and Its Impact on the U.S.» www.chinastudygroup.org w dziale «articles.»
7Focoiści twierdzili, że zainicjowanie walki zbrojnej przez małe grupy partyzantów na wsiach Ameryki Łacińskiej i innych krajów «trzeciego świata» (focos) doprowadziłoby ich przykładem do rozprzestrzenienia się mas chłopstwa. Strategia ta powstała w opozycji do linii długotrwałej wojny ludowej, która opiera się na rozwoju masowej bazy przed rozpoczęciem i przez cały okres wojny rewolucyjnej. Najbardziej znanym zastosowaniem strategii focoistycznej była niefortunna próba wszczęcia przez Che Guevarę walki zbrojnej na boliwijskiej wsi.
8«Wyścig» do utworzenia nowej partii przez nowe ugrupowania komunistyczne był problematyczny. Miało to miejsce w czasie, gdy sumowanie doświadczeń, rozwój teoretyczny i zapuszczanie głębokich korzeni w klasie robotniczej i uciskanych narodowościach dopiero się zaczynało. Pośpiech w tworzeniu nowej partii skrócił również proces wykuwania jedności między uciskaną narodowością a białymi aktywistami, co jest centralną kwestią w kraju, w którym biała supremacja przenika każdy aspekt społeczeństwa.
9http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected%E2%80%93works/volume%E2%80%938/mswv8_52.htm
10The Polemic on the General Line of the International Communist Movement, pp. 15–16. http://www.etextorg/Politics/MiM/classics/mao/polemics/letter.html
11http://www.marxists.org/reference/archive/lin%E2%80%93biao/1965/09/peoples_war/index.htm
12«Long Live the Victory of People’s War» było także odrzuceniem poglądu, że walka z imperializmem USA wymaga ścisłej współpracy politycznej i wojskowej ze Związkiem Radzieckim. To stanowisko, które pociągnęłoby za sobą utworzenie sowieckich baz wojskowych na chińskiej ziemi i zakończenie polemiki z sowieckim rewizjonizmem, doprowadziło do upadku ministra obrony Peng Te–huai w 1959 roku i szefa sztabu PLA Lo Jui–chinga w 1965 roku.
13Jean Daubier, A History of the Chinese Cultural Revolution, 1971, p. 313. Daubier pisze, że plakaty, które zobaczył, sugerowały, że Mao przemawiał do zagranicznej delegacji, kiedy wygłaszał te uwagi.
14Chen Jian, p. 207.
15Podczas gdy wojska te zostały wycofane do 1970 r., gdy klęska USA w Wietnamie była widoczna, Chiny nadal dostarczały duże ilości pomocy wojskowej do 1975 r.
16Chen Jian, p. 209. W kwietniu 1966 r., gdy Stany Zjednoczone zwiększyły swoje siły zbrojne do ponad 500 000, premier Zhou Enlai zdecydowanie zareagował na rosnące zagrożenie dla Chin. W rozmowie z korespondentem pakistańskim Zhou stwierdził, że Chiny nie sprowokują wojny z USA, ale są gotowe stawić opór i walczyć do końca, bez względu na to, ile wojsk USA mogą wysłać do Chin i czy użyją broni konwencjonalnej czy nuklearnej. David and Nancy Dall Milton, The Wind Will Not Subside: Years in Revolutionary China, 1976, p. 121.
17Chen Jian, «China and the Vietnam Wars,» included in Peter Lowe, The Vietnam War, I998, p. 167.
18lan Hutchinson, China ’s African Revolution, 1975, pp. 111, 124, 247.
19J .D. Armstrong, Revolutionary Diplomacy: Chinese Foreign Policy and the United Front Doctrine, 1977, pp. 215–16.
20Camilleri, p. 99.
21Armstrong, p. 231.
22The International Relations of the Palestine Liberation Organization, ed. Norton and Greenberg, 1989, pp. 145–46. 24
23Tamże, s. 150, 152. Ze względu na rywalizację z Sowietami i chęć utrzymania stosunków handlowych ze światem arabskim, reżim Denga nadal wysyłał pomoc wojskową do OWP do lat 80. XX wieku. Chiny i Izrael ostatecznie nawiązały oficjalne stosunki dyplomatyczne w 1992 roku. To utorowało drogę chińskim rewizjonistom do dostarczania państwu syjonistycznemu wyrafinowanej technologii wojskowej, która trwa do dziś.
24Lillian Harris, «The PRC and the Arab Middle East,« in China and Israel, 1948–1998, ed. Goldstein, 1999, p. 50.
25Miltons, p. 121.
26Lin Biao, Chen Boda, Zhang Chunqiao, Yao Wenyuan i Jiang Qing byli innymi prominentnymi członkami CCRG. Przewodniczący KPCh Mao Zedong, CCRG oraz urzędnicy partii i rządu skupieni wokół premiera Zhou Enlaia utworzyli «Sojusz Lewicy», który ukształtował się we wczesnych latach Rewolucji Kulturalnej.
27Barnouin and Yu, Chinese Foreign Policy During the Cultural Revolution, 1998, pp. 58–61.
28«Along the Socialist or Capitalist Road?» Peking Review, 1967, No. 34.
29Camilleri, p. 109.
30Barnouin and Yu, Zhou Enlai: A Political Life;, p. 254.
31Roderick MacFarquhar and Michael Schoenhals, Mao ’s Last Revolution, 2006, p. 97.
32Polityka sowiecka wobec Grecji podczas II wojny światowej stanowi wyraźny przykład. Gdy wojna zbliżała się do końca, Stalin zawarł układ z Churchillem, by włączyć Rumunię do jej strefy wpływów w zamian za danie Wielkiej Brytanii wolnej ręki w Grecji. Kiedy armia niemiecka wycofała się jesienią 1944 roku, Grecka Partia Komunistyczna (KKE) i 50–tysięczna armia kierowana przez KKE były w stanie ustanowić nowy rząd, w którym miałyby odgrywać wiodącą rolę. W tym kluczowym momencie Związek Radziecki poradził KKE, by wstrzymała się z działaniami militarnymi i zamiast tego przyłączyła się do «rządu jedności narodowej» ze wspieranym przez Brytyjczyków monarchistycznym rządem na uchodźstwie z siedzibą w Kairze. Gdy KKE wahała się pod presją sowiecką, Brytyjczycy przetransportowali reakcyjną armię grecką z Egiptu z powrotem do Grecji i wzmocnili swoje siły stacjonujące w Grecji pod dowództwem generała Ronalda Scobie. Zanim KKE zdecydowała się w grudniu 1944 r. rozpocząć powstanie w Atenach (co nie powiodło się), decydujący moment na uderzenie minął. Peter Stavrakis, Moscow and Greek Communism: I944–I949, 1989, pp. 11–35; Andre Gerolymatos, Red Acropolis, Black Terror: The Greek Civil War and the Origins of Soviet–American Rivalry, 2004, pp. 94–147.
33Meisner, pp. 316, 317.
34Zobacz «The Political, Military and Negotiating Strategies of the Chinese Communist Party (1937–1946) and Recent Developments in Nepal,» March 2007, pp. 4–9, by the MLM Revolutionary Study Group.
35Report to the 9th Congress, pp. 94–99.
36MacFarquhar and Schoenhals, p. 309.
37«The Soviet–Chinese Conflict of 1969,» Igor Sutyagin, http://www.nato.int/acad/fellow/94– 96/sutyagin/02–03.htm
38Banda Czworga zyskała na znaczeniu w czasie pierwszej rewolucji kulturalnej. Zhang Chunqiao, Wang Hongwen i Yao Wenyuan pochodzili z Szanghaju, a Jiang Qing była żoną Mao. Na ogół byli sprzymierzeni z Mao w obronie rewolucji kulturalnej na początku lat 70. i zostali aresztowani i skazani na długie lata więzienia po prawicowym wojskowym zamachu stanu w 1976 roku.
39MacFarquhar and Schoenthals, p. 359. Według większości badaczy, Mao zgodził się na rehabilitację Denga w 1973 roku. Mao mógł sądzić, że było to konieczne do przywrócenia cywilnej kontroli nad PLA w następstwie afery Lin Biao. Mao mógł później żałować tej decyzji.
40Barnouin and Yu, Chinese Foreign Policy During the Cultural Revolution, pp. 188–196.
41Podczas podróży powrotnej z Chin statek musiał zostać zatopiony, gdy został odkryty przez filipińską marynarkę wojenną; tylko 200 karabinów dotarło do brzegu. Dwa inne statki zostały wysłane do Chin, ale nie były w stanie wrócić na Filipiny. Wspomnienia Juanito Rivery, członka założyciela NPA, w Bulatlat, 2–8 kwietnia 2006. www.bulatlat.com Według innego dobrze poinformowanego źródła filipińskiego, Zhou interweniował więcej niż raz, aby ograniczyć liczebność i częstotliwość delegacji KPF do Chin. Było to oznaką ciągłej walki w KPCh o to, czy «otwarcie na Zachód» wymagało ograniczenia poparcia dla walk rewolucyjnych.
42Chociaż chiński pogląd na «drugi świat» nie był poprawny, socjalistyczne Chiny były w stanie z dobrym skutkiem wykorzystać ograniczone sprzeczności między kapitałem japońskim i amerykańskim. Na początku lat 70., w miarę rozwijania więzi gospodarczych z Japonią, Chiny nie handlowały z żadnymi japońskimi firmami, które miały inwestycje na Tajwanie lub w Korei Południowej, które produkowały lub sprzedawały jakiekolwiek materiały do wojny USA w Wietnamie i nie miały żadnych wspólnych przedsięwzięć z Korporacjami z USA.
43Choroba ta, technicznie nazywana stwardnieniem zanikowym bocznym, spowodowała degradację komórek nerwu ruchowego w gardle, gardle, języku, przeponie, prawej ręce i prawej nodze Mao. MacFarquhar, p. 414.
44Stanowisko to było uzasadnione historycznymi paralelami do II wojny światowej, kiedy Związek Radziecki zawarł sojusz z zachodnimi krajami imperialistycznymi przeciwko imperializmowi niemieckiemu. Linia ta nie była po prostu niezbędną taktyką obrony socjalizmu w ZSRR, ale ogólną analizą imperializmu i strategii narzuconej międzynarodowemu ruchowi komunistycznemu przez sowieckie kierownictwo za pośrednictwem Kominternu. Podobnie jak w Chinach w latach 70., ta linia identyfikowania jednego bloku imperialistów jako bardziej niebezpiecznego niż blok przeciwny zachęcała do kolaboracji klasowej ze strony komunistów w USA, Francji, Włoszech i Wielkiej Brytanii, a także w ich koloniach, takich jak jak Indie, Algieria i Filipiny.
45Barnouin and Yu, p. 35.
46Ibid., p. 36.
47Barnouin and Yu, Zhou Enlai« A Political Life p. 295.
48Barnouin and Yu, Chinese Foreign Policy During the Cultural Revolution, pp. 37, 36
49Barnouin and Yu, Zhou Enlai: A Political Life, p. 299.
50Ibid., pp. 304–305.
51MacFarquhar and Schoenhals, p. 365.
52«Speech at Peking Rally Welcoming Cambodian Guests,» Peking Review, April 12, 1974, in And Mao Makes Five, ed. Raymond Lotta, 1980, p. 173.
53See Hung Yu, «History Develops in Spirals,» Peking Review, October 25, 1974, in Lotta, p. 163.
54Zobacz «Chairman Mao’s Theory of the Differentiation of the Three Worlds is a Major Contribution to Marxism–Leninism,» People’s Daily, November 1, 1977.
55Potrzebne jest bardziej dogłębne zbadanie warunków tej walki oraz tego, jak siły rewolucyjne i rewizjonistyczne ustosunkowały się do niej w tym okresie.
56The International Relations of the Palestine Liberation Organization, ed. Norton and Greenberg, 1989, p. 152. 334