Od redakcji: Artykuł który Wam dziś reprezentujemy pochodzi ze strony internetowej czasopisma Communist International. Jednakże nie jest to po prostu tłumaczenie, a raczej streszczenie (część I) połączone z tłumaczeniem (część II). Dlaczego? Ponieważ publikacja jest wartościowa, zawiera wiele bezpośrednich cytatów «Peking Review», ale jej elementy dodatkowe i napisane współcześnie zawierają dużo zbędnej frazeologii. Ale wracając do meritum CI publikuje nam przedruk z Voz Popular, które poświęciło wydania o numerze odpowiednio 6 oraz 7: fundamentalnym wytycznym, które Mao Zedong skierował do chińskiego proletariatu podczas Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej (WPRK); podstawowym dokumentom KPCh, które rozpoczęły walkę z burżuazją; analizą kamieni milowych okresu WPRK. W końcu wydanie numer 8, które jest obiektem tego streszczenia, skupia się na przeanalizowaniu treści i znaczenia WPRK oraz tego jak Chiny wyglądają teraz, po prawicowym zamachu stanu.
I. Dwie linie Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej
1 października 1949 roku proklamowana została Chińska Republika Ludowa (ChRL). Pod przewodnictwem Komunistycznej Partii Chin (KPCh) rozpoczęło się tam budownictwo socjalistyczne, którego bezpośrednim celem była również walka z imperializmem, pozostałościami feudalnymi oraz biurokratycznym kapitalizmem. Drugą osią konfliktu była burżuazja, na razie osłabiona i odsunięta od władzy, ale dalej działająca i aktywna na przykład poprzez nadbudowę.
Jak w takich warunkach kontynuować walkę rewolucyjną? Jak kontynuować walkę, żeby nie powtórzyć błędów Związku Radzieckiego, które spowodowały restaurację kapitalizmu? Odpowiedzią jest WPRK, w słowach Mao: «Obecna Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna jest absolutnie konieczna i w najbardziej odpowiedniej chwili dla konsolidacji dyktatury proletariatu, zapobiegnięcia restauracji kapitalizmu i budowania socjalizmu». Rozpoczął się okres w którym lud chiński – reprezentujący czerwoną linię Mao – odpowiedział na wezwanie i zaatakował zwolenników drogi powrotnej do kapitalizmu – linii czarnej – na której czele stali Liu Shaoqi («chiński Chruszczow») i Deng Xiaoping.
Niestety przedstawiciele czarnej linii – mimo represji – zostali zrehabilitowani przez prawicę, która przejęła w ChRL władzę. Poniższa sekcja opisuje z jakimi problemami teoretycznymi stykali się komuniści chińscy i pozwala na zrozumienie jak w tych konkretnych warunkach działała walka dwuliniowa.
- Problem władzy jest głównym problemem jaki do rozwiązania mają klasy rewolucyjne, czego dowodem jest cała historia świata jako przestrzeni walk klasowych. Walka klasowa istnieje nawet po zaprowadzeniu dyktatury proletariatu. Wokół tej konkretnej tezy w ramach partii KPCh toczyła się walka, którą nazywamy walką dwuliniową. Można powiedzieć, że cały proces tej rozgrywał się wokół maksymy: «Aby dokonać rewolucji, potrzebna jest partia rewolucyjna». A konkretniej, to że partia nazywa się komunistyczną nie wystarcza, bo partia musi w oparciu o dialektyczno-materialistyczne zrozumienie sytuacji, rozwijać walkę klasową, praktykować krytykę i samokrytykę oraz opierać swoją politykę na masach. Walka o to czy ten pogląd jest poprawny trwała od samego początku założenia KPCh, poprzez ustanowienie ChRL, aż po WPRK. Strony konfliktu uosobione przez odpowiednio Mao Zedonga z jednej strony, a Liu Shaoqi oraz Denga Xiaopinga z drugiej, charakteryzowały się odmiennymi podejściami. Z jednej strony, przewodniczący Mao, który przed ustanowieniem KPCh utrzymywał, że rewolucja nowodemokratyczna ma za zadanie zmieść imperializm, feudalizm oraz kapitalizm biurokratyczny i w efekcie ustanowić panowanie czterech klas postępowych pod przewodnictwem proletariatu. Z drugiej strony, droga kapitalistyczna, droga sojuszu z KMT i dogadanie się z imperializmem, a w końcu droga «konsolidacji» rewolucji nowodemokratycznej poprzez przyjęcie dyktatury burżuazji. To droga którą reprezentował Liu Shaoqi. Historia pokazuje, że droga reprezentowana przez Mao wygrała. Konflikt dwuliniowy jednak nie skończył się, ponieważ Mao utrzymywał, że nawet w okresie dyktatury proletariatu walka klasowa nie ustaje, a burżuazja nie znika, ale zaczyna istnieć w partii i dlatego niezbędne jest drugie powstanie ludowe – WPRK. W kontraście linia reprezentowana przez Liu Shaoqi utrzymuje, że po pełnej transformacji środków produkcji nie istnieje żadne zagrożenie przejęcia władzy przez burżuazję, a walka klasowa wygasa.
- Kolejnym problemem walki dwulinowej było poprawne zrozumienie spraw wojskowych. Czy wojsko jest narzędziem politycznym czy też tylko militarnym? Linia czerwona jasno stwierdzała, że wojsko – oprócz walki – musi poświęcić się pracy politycznej, propagandzie, upolitycznianiu, mobilizacji i organizacji mas w Milicję Ludową, oraz brać udział w procesie produkcyjnym. Linia czarna, na froncie wojskowym reprezentowana przez Luo Ruiqinga, utrzymywała, że najważniejsza jest technika wojskowa i potęgowanie zbrojeń, a w efekcie zignorowanie budowania siły politycznej oraz potencjalnej milicji jako niepotrzebnych.
- Czy należy opierać się o masy, czy też o jednostki? Linia czerwona wyszła z marksistowskiej koncepcji mas tworzących historię, w tym historię ekonomiczną. Linia czarna, idąca po drodze surowego ekonomizmu, odwrotnie. Dlatego linia czarna – linia Liu Shaoqi oraz Denga Xiaopinga – koncentrowała się tylko i wyłącznie na walce ekonomicznej i jawnie popierała spontaneizm. W szczególności, linia czarna odpowiadała za bojkot kolektywizacji w ramach sztandaru «zan zi yi bao» (wzrost prywatnej ziemi, wolnego rynku i przedsiębiorstw odpowiedzialnych za jej użytkowanie przez rodzinę), który w rzeczywistości był próbą przywrócenia kapitalizmu.
- Na polu teoretycznym rozpoczęła się walka o teorię poznania, sprzeczności, relacji między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji, etc. W ramach kwestii teoretycznych linia czarna wysunęła Plechanowowską «teorię sił wytwórczych», pogląd że dopóki nie zostanie osiągnięte odpowiednie stężenie produkcyjne, niemożliwym jest przejście z rewolucji nowodemokratycznej do socjalistycznej. W kontraście, linia czerwona odrzucała teorię Plechanowa i argumentowała, że klasa robotnicza ma partię komunistyczną, która zdolna jest – w sytuacji rewolucyjnej – podnieść masy, obalić reakcję i będąc u władzy przekształcić pracę polityczną w pracę gospodarczą.
- Na polu kulturalnym walka była szczególnie zaostrzona, bo rozgrywała się w ramach przejęcia opinii publicznej. Linia czerwona jasno wskazała, że edukacja, literatura i sztuka to narzędzia klasowe, które służą klasom pracującym. Linia czarna – reprezentowana przez Lu Dingyi i Chianga Nan-sisuga – zaprzeczała klasowemu charakterowi edukacji, oddzielała edukację od polityki, odpowiadała się za wprowadzenie teorii rewizjonistycznych do edukacji i robili wszystko, aby placówki oświatowe stały się fabrykami produkującymi zgodę na dyktaturę burżuazji. Podobnie w dziedzinie sztuki i literatury, gdzie fermentował się duch kapitulacji, który był o krok od nawoływania do pełnej restauracji kapitalizmu. Grupa Deng Tuo, Liao Mo-sha, Wu Jan, Chou Yang, Lin Mo-jan, Chi Ye-ming, Sia Yen, Tien Jan i Shao Chüan-lin naśladowała ZSRR, nawołując do tworzenia «literatury i sztuki całego narodu» i wyciszając głosy artystyczne robotników.
II. Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna jest kontynuacją rewolucji pod dyktaturą proletariatu
Zagadnienie dyktatury proletariatu jest zagadnieniem kluczowym, które – w ocenie Marksa – jest niezbędne, aby przejść od społeczeństwa kapitalistycznego do komunizmu. Jak sam mówił: «Na długo przede mną historycy burżuazyjni opisywali historyczny rozwój tej walki między klasami, podobnie jak ekonomiści burżuazyjni jej anatomię ekonomiczną. Mój własny wkład polegał na 1. wykazaniu, że istnienie klas jest jedynie związane z pewnymi historycznymi fazami rozwoju produkcji; 2. walka klasowa nieuchronnie prowadzi do dyktatury proletariatu; 3. że ta dyktatura sama w sobie stanowi jedynie przejście do zniesienia wszystkich klas i do społeczeństwa bezklasowego»1.
Powstaje drugie zagadnienie, po co proletariatowi dyktatura proletariatu w czasie trwania socjalizmu? Marks stwierdza: «Socjalizm jest deklaracją trwałości rewolucji, dyktatury klasowej proletariatu jako niezbędnego punktu tranzytowego do zniesienia różnic klasowych w ogóle, do zniesienia wszystkich stosunków produkcji, w których reszta, na zniesieniu wszystkich stosunków społecznych, które odpowiadają tym stosunkom produkcji, na zrewolucjonizowaniu wszystkich idei, które wynikają z tych stosunków społecznych»2.
Te pierwsze kroki służące zdefiniowaniu czym jest walka zostały następnie doprecyzowane. Najważniejszym odkryciem jest to, że w socjalizmie dalej istnieją klasy i walka klas. Burżuazja dalej dąży do odzyskania władzy i przez to w socjalizmie powstają czynniki odbudowujące kapitalizm. Za Leninem: «Dyktatura proletariatu oznacza najbardziej zdecydowaną i najbardziej bezwzględną wojnę toczoną przez nową klasę przeciwko potężniejszemu wrogowi, burżuazji, której opór zwiększa się dziesięciokrotnie przez ich obalenie (choćby tylko w jednym kraju) i których siła leży nie tylko w sile międzynarodowego kapitału, sile i trwałości ich międzynarodowych powiązań, ale także w sile przyzwyczajenia, w sile drobnej produkcji. Niestety, drobna produkcja jest nadal powszechna na świecie, a drobna produkcja rodzi kapitalizm i burżuazję nieustannie, codziennie, każdej godziny, spontanicznie i na masową skalę. Wszystkie te powody sprawiają, że dyktatura proletariatu jest konieczna, a zwycięstwo nad burżuazją jest niemożliwe bez długiej, upartej i rozpaczliwej walki na śmierć i życie, która wymaga wytrwałości, dyscypliny oraz jednej i nieugiętej woli»3. «Tysiąc razy łatwiej jest unicestwić scentralizowaną wielką burżuazję niż «zwyciężyć» miliony drobnych właścicieli; jednakże przez swoje zwyczajne, codzienne, niedostrzegalne, nieuchwytne i demoralizujące działania, przynoszą one te same rezultaty, których burżuazja potrzebuje i które dążą do odbudowy burżuazji. Ktokolwiek choćby w najmniejszym stopniu doprowadza do osłabienia żelaznej dyscypliny partii proletariatu (zwłaszcza w okresie jej dyktatury), faktycznie pomaga burżuazji przeciwko proletariatowi»3.
Powyższy cytat, wraz z podstawowymi tezami marksizmu, pokazuje, że na początku swojej drogi socjalizm faktycznie przekształca środki prywatne w środki wspólne, ale tylko częściowo. W socjalizmie podział produktów dalej rozgrywa się «według pracy», a to oznacza, że nierówna ilość pracy rozdziela równą ilość produktów pomiędzy nierównymi fizycznie i intelektualnie ludźmi. Według Lenina zachodzi sytuacja w której przez to, że istnieje jeszcze prawo burżuazyjne, istnieje państwo burżuazyjne, choć jest ono «bez burżuazji». Proces walki o przejście w społeczeństwo bezklasowe nie kończy się w momencie ustanowienia dyktatury proletariatu, ale jedynie zaczyna. Jak mówi Lenin: «Burżuazja jest pokonana w naszym kraju, ale nie jest jeszcze wytępiona, nie jest jeszcze unicestwiona, nie jest nawet całkowicie zniszczona. Dlatego na porządku dziennym jest nowa i wyższa forma walki z burżuazją, przejście od prostszego zadania dalszego wywłaszczania kapitalistów do znacznie bardziej złożonego i trudnego zadania stworzenia warunków, które uczynią istnienie i odrodzenie burżuazji niemożliwe. Jasne jest, że jest to zadanie nieporównywalnie większe i bez jego realizacji nie ma jeszcze socjalizmu».
Dlatego dyktatura proletariatu to nie jedynie rządzenie resztą klas, a raczej eliminacja obiektywnych warunków, które wywodzą się ze starego społeczeństwa, tak aby niemożliwa była restauracja kapitalizmu. Jest nam do tego potrzebna – według Lenina – absolutna władza w społeczeństwie, podobna do tej jaką do tej pory posiada burżuazja. I ta władza będzie się kontynuować, aż nie osiągniemy bezklasowego społeczeństwa. Według Marksa moment ten zostanie osiągnięty, gdy podział pracy przestanie istnieć, a sama praca przestanie być źródłem utrzymania. Słowem, gdy osiągniemy stopień rozwoju w którym spełni się maksyma: «Od każdy według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb!»
Wróćmy do ChRL. Rzeczywiście ich rewolucja zniszczyła różne typy własności, a własność socjalistyczna zaczynała dominować, ale sama natura prawa nie uległa zmianie. W ocenie Mao dalej stosowany był ośmiostopniowy system płac, społeczeństwo dzieliło się zasobami według pracy, dalej istniały pieniądze. Zmienił się tylko sposób myślenia, z tego powodu jeśli zmieniłoby się kierownictwo, restauracja kapitalizmu byłaby stosunkowo łatwa. Dlatego Mao postawił tezę, że «mała produkcja tworzy kapitalizm i burżuazję nieustannie, co dnia, co godzinę, spontanicznie i masowo. Tak jest również w przypadku części klasy robotniczej i części członków partii. Zarówno wśród proletariuszy, jak i wśród urzędników organów urzędowych są tacy, którzy oddają się burżuazyjnemu sposobowi życia». W efekcie zauważono, że burżuazja powstaje na łonie partii, a restauracja kapitalizmu, gdy dalej istnie prawo burżuazyjne w końcu ma swoje wyjaśnienie materialno-ekonomiczne. Dlatego – w ocenie Mao – niezbędna jest kontynuacja rewolucji w okresie dyktatury proletariatu. I to nie kontynuacja jednorazowa, ale kontynuacja okresowa, periodyczna. Metodą przeprowadzenia tej rewolucji jest WPRK.
Jakie są więc konkretne cele WPRK? Celem WPRK jest mobilizacja mas do przeprowadzenia rewolucji przeciwko burżuazji która istnieje w ramach partii. Pomniejszymi celami jest zwalczanie i zapobieganie rewizjonizmowi, umacnianie dyktatury proletariatu, zapobieżenie restauracji kapitalizmu.
III. Kontynuacja Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej i prawicowy pucz w Chinach
W 1969 roku odbył się IX Kongres Narodowy Komunistycznej Partii Chin, którego celem była ocena WPRK i jej dalszy rozwój. W tym samym roku siedziba Liu Shaoqi została niszczona, a sztandar burżuazji przejął Lin Biao, który w walce o władzę przejął po poprzednikach «teorię sił wytwórczych» i rozpoczął przygotowania do zamachu stanu. Został obalony, co pozwoliło Dengowi Xiaopingowi powrócić po raz kolejny (za wstawiennictwem Zhou Enlaia), gdzie rozpoczął proces restauracji kapitalizmu pod płaszczem kampanii «Kluczowym ogniwem są trzy dyrektywy». Jego myślenie zostało rozpoznane jako niepoprawne, ale Deng prowokując kontrrewolucyjny incydent na placu Tianamen w początkach 1976 roku zdołał zapewnić sobie przychylną opinię publiczną, ale nie uniknął odwołania.
Ewidentnie burżuazja zdobywała coraz większą pozycję w partii, wojsku i państwie. Śmierć Mao 9 września 1976 roku tylko przyśpieszyła proces. Po przejęciu władzy przez Hua Gofenga szybko rehabilitowano Denga Xiaopinga – autora prawicowego programu aktualnie stosowanego w ChRL.
A co znajdziemy w tym programie? Po pierwsze system «bezpośredniej i wyłącznej kontroli nad przedsiębiorstwami przez odpowiednie ministerstwo», który to rozwadnia jednolite kierownictwo Partii, dąży do oddzielenia gospodarki socjalistycznej od własności wszystkich ludzi, a co za tym idzie przekształca ją we własność prywatną przywódców. Ten system stawia sobie w centrum bodźce materialne i możliwość osiągnięcia zysków, priorytetowo traktując technologię i «ekspertów». Ta fetyszyzacja maszyn idzie głębiej, w ramach polityki «jeśli jest obce, to jest dobre», ChRL miałaby kłaniać się zagranicznym technikom i sprzętowi, powszechnie importować sprzęt kosztem eksportu zasobów naturalnych. Jest to otwarcie drzwi imperialistom.
Wraca też wspominany wcześniej ekonomizm, który pomija to, że w okresie WPRK chińska gospodarka i sytuacja mas miały się świetnie, i to bez otwierania drzwi imperialistom. Deng Xiaoping wymazuje ten okres i kłamliwie stara się pokazać, że jego polityka poprawi sytuację mas. Bodźce materialne królują w ChRL dalej, czego świetnym przykładem jest ostatnia ustawa o «podwyżce płac», która uzależnia zarobki jednostki od świadomości politycznej, stosunku do pracy, wkładu w badania naukowe i prace techniczne.
Wraz z ekonomizmem przychodzi również eklektyzm – który przedstawiany jest nam pod etykietką «dialektyki» w celu zatuszowania swoich intencji – Deng argumentuje na przykład, że «nie jest złem» nie kontynuować rewolucji w nadbudowie i bazie ekonomicznej, przy czym «błędem» jest nie zaprzestanie zapewniania «potężnej produkcji zdolnej do samodzielnej pracy»; «niesprawiedliwe jest nie krytykowanie tendencji do ignorowania polityki», ale «nie jest również słuszne nie wymaganie i zachęcanie naukowców i techników do studiowania zawodu»; że «niesprawiedliwe jest nie krytykowanie tendencji do lekceważenia mas w badaniach naukowych», ale «nie jest też słuszne niewcielanie w rolę wyspecjalizowanych instytutów naukowych i specjalistów»; że «niesprawiedliwe jest nie zwracanie uwagi na czołowych naukowców i techników w celu zbadania i rozwiązania pilnych problemów w bieżącej produkcji», ale «nie jest również słuszne uważać, że można używać tylko dobrze przekształconych intelektualistów»; że «niesprawiedliwe jest uważać, że filozofia nie odgrywa przewodniej roli w naukach przyrodniczych», ale «błędem jest również uważać, że ta pierwsza może zastąpić tę drugą i że można wyciągnąć konkretne wnioski dotyczące konkretnych problemów naukowych na podstawa ogólnych zasad filozofii». Zadajemy sobie pytanie: czy tego rodzaju oświadczenie może zostać wydane w czasie, jaki przeżywają Chiny, kiedy toczy się zaciekła walka między dwiema liniami, dwiema klasami i dwoma drogami? Dlaczego celowo unika się rozróżniania między główną sprzecznością a drugorzędnymi oraz między głównym i drugorzędnym aspektem w każdej sprzeczności? Co to jest, jeśli nie eklektyzmem najgorszego rodzaju?
Te dwa elementy eklektyzm i ekonomizm znajdowały się w myśli Denga już od dawna. Gdy pierwszy raz został wyrzucony z partii krytykował KPCh następującymi tezami: «Przestańcie krytykować teorię sił wytwórczych. Jeśli krytyka będzie trwała, produkcja nie wzrośnie»; «mówi tylko o polityce, a nie o ekonomii, tylko o rewolucji, a nie o produkcji». W okresie, który jest omawiany, dalej pobrzmiewają te same słowa. Jak mówi Deng za pośrednictwem Państwowej Komisji Planowania Chin: «W takich warunkach społeczne siły wytwórcze muszą się jeszcze rozwijać w toku nieustannych wysiłków zmierzających do rozwiązania zasadniczej sprzeczności w toku walki klasowej». Taki tryb myślenia pamięta jeszcze czasy Bernsteina, jest jednoznacznym dowodem na to, że KPCh pod przewodnictwem Denga pragnie restauracji kapitalizmu. A restauracja ta nie może się wydarzyć bez obalenia WPRK, które jest tutaj uznawane za «ultralewicowe» odchylenie «raniące» «doświadczone kadry».
Podsumowując, rewizjonistyczna linia Denga Xiaopinga ma za cel propagowanie wygaśnięcia walki klasowej w budownictwie partyjnym, a co za tym idzie przekształcenie KPCh z partii rewolucyjnej w partię kontrrewolucyjną. Wojsko z narzędzia politycznego w narzędzie militarne. Kulturę z rewolucyjnej i opartej o masy w kulturę liberalizowaną i zachłyśniętą burżuazyjnymi modami. W końcu w dziedzinie nauki i techniki stawia u steru pracę zawodową, nie politykę, oddziela naukowców i techników od robotników i chłopów, zamyka ich w czterech ścianach i w efekcie eliminuje przywództwo partii nad pracą naukową i techniczną.
Przypisy
- List Marksa do Józefa Weydemeyera, 5 Marca 1852 r.
- K. Marks, Walka Klasowa we Francji, 1850.
- V. I. Lenin, Dziecięca choroba «lewicowości» w komunizmie, 1920.