NOTA: Ta broszura dowodzi, że teoria «trzech światów» jako koncepcja strategiczna jest prawicowo-oportunistyczną teorią, która neguje walkę klas jako decydującą siłę napędową postępu historii i kierownictwa proletariatu w walce klas. Aby nadać tej teorii wiarygodność, jej zwolennicy powołują się na Mao Tse-tunga jako swój autorytet. Ich sztuczka polega na błędnym przedstawianiu koncepcji taktycznej opracowanej przez Mao dla szczególnej sytuacji jako fundamentalnej teorii strategicznej. Przywódcy Partii Pracy Albanii również dali się nabrać na ten trik. Broszura została po raz pierwszy opublikowana w marcu 1978 roku przez Komunistyczny Związek Robotniczy Niemiec (Kommunistischer Arbeiterbund Deutschlands).

Taktyczna koncepcja zróżnicowania trzech światów Mao Tse-tunga

Mija już rok od burzliwej debaty w ruchu marksistowsko-leninowskim różnych krajów w sprawie tak zwanej «teorii trzech światów». Walka ideologiczna za i przeciw tej teorii podzieliła grupy komunistyczne lub pogłębiła istniejące już różnice między nimi, przez co skonfliktowane strony skupiły się wokół dwóch głównych obozów: z jednej strony przywódców Komunistycznej Partii Chin, z drugiej Albańskiej Partii Pracy.

Po śmierci Mao Tse-tunga nowi przywódcy zaczęli ustanawiać «teorię trzech światów» jako koncepcję strategiczną, prawie jako «Nową Generalną Linię», którą następnie przedstawiano opinii publicznej jako pełnoprawną ideologiczną linię polityczną 1 listopada 1977 w długim artykule w chińskiej gazecie partyjnej Renmin Ribao.

Artykuł nosi tytuł «Teoria zróżnicowania trzech światów przewodniczącego Mao jest głównym wkładem w marksizm-leninizm»¹, co samo w sobie jest mylące z następujących powodów:

1. Mao nie przedstawił «teorii», a jedynie koncepcję taktyczną.
2. «Teoria trzech światów» nie jest wkładem do marksizmu-leninizmu, ale prawicową linią oportunistyczną.

Zanim to podsumowanie prawicowo-oportunistycznych poglądów zostało zaprezentowane przez redakcję Renmin Ribao, trudno było uwierzyć w fakty ujawnione w albańskiej gazecie partyjnej Zeri i Popullit z 7 lipca 1977 roku. Artykuł mógł być nieco abstrakcyjny, ale wskazał istotę tej sfałszowanej koncepcji strategicznej. Chcielibyśmy przeanalizować oryginalną kopię tej strategicznej koncepcji, która pojawiła się w Renmin Ribao. Angielska wersja artykułu została wydrukowana w Peking Review, nr 45/1977, a także w formie broszury przez Foreign Languages Press, Peking (wyd. I). Nasze cytaty pochodzą z broszury.

Zwolennicy «teorii trzech światów» odwołują się do nauk Mao Tse-tunga w celu nadania większej wiarygodności ich koncepcji strategicznej i na początku bardzo szybko podkreślają zalety Mao:

Pod przywództwem przewodniczącego Mao naród chiński triumfował w rewolucji przeciwko imperializmowi, feudalizmowi i biurokratycznemu kapitalizmowi, założył socjalistyczną Chińską Republikę Ludową i doprowadził do radykalnej zmiany sytuacji na wschodzie i na całym świecie. Kierując rewolucją chińską na różnych etapach prawidłowo rozwiązał takie fundamentalne problemy, jak przejęcie władzy państwowej przez prowadzenie zbrojnej walki o okrążenie miast ze wsi, ustanowienie dyktatury proletariatu poprzez ogólnonarodowe zwycięstwo w rewolucji nowodemokratycznej i przejście do rewolucji socjalistycznej, rozwój socjalizmu i zapobiegnięcie restauracji kapitalizmu poprzez kontynuowanie rewolucji pod dyktaturą proletariatu. W nowym okresie i w nowych warunkach zgromadził i podsumował bogaty zasób doświadczeń rewolucji i budownictwa oraz bardzo rozwinął teorię marksistowsko-leninowską jako cenny atut nie tylko dla narodu chińskiego, ale także dla międzynarodowego proletariatu i rewolucyjnego ludu świata.²

Nie wspomina się o fakcie, że Mao wniósł wybitny wkład w rozwój marksizmu-leninizmu poprzez swoją genialną ideę Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej i jej pomyślną realizację. Systematyczne niszczenie osiągnięć Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej od czasu przywrócenia Denga Xiaopinga pokazuje, że nie jest to przypadek.

Nowi przywódcy Komunistycznej Partii Chin mówią o «teorii przewodniczącego Mao o zróżnicowaniu trzech światów»:

Teoria trzech światów przewodniczącego Mao w naukowy sposób uosabia obiektywne realia walki klasowej na dzisiejszej arenie światowej. W tej teorii odziedziczył, bronił i rozwijał podstawowe zasady marksistowsko-leninowskie.³

Gdzie i kiedy Mao wymyślił taką teorię i podniósł ją do rangi koncepcji strategicznej? Na którym zjeździe partii została wyłożona? Ani słowa!

Redaktorzy «Renmin Ribao» piszą wyjątkowo z powątpiewaniem:

W rozmowie z przywódcą jednego z państw trzeciego świata w lutym 1974 r. przewodniczący Mao powiedział: «Moim zdaniem Stany Zjednoczone i Związek Radziecki tworzą pierwszy świat. Japonia, Europa i Kanada, środkowa część, należą do drugiego świata. My jesteśmy trzecim światem. Trzeci świat ma ogromną populację. Z wyjątkiem Japonii Azja należy do trzeciego świata. Cała Afryka należy do trzeciego świata, a także Ameryka Łacińska».⁴

Dlaczego «przywódca kraju trzeciego świata» nie jest wymieniony z imienia? Dlaczego nie wydrukowano rozmowy w pełnej formie, a jedynie te dwa zdania, które zostały wyrwane z kontekstu? Czy boją się, że prawdziwy sens tej rozmowy stanie się oczywisty? Ale nie chcemy być nieuczciwi: tekst przytacza dalej kilka kolejnych fragmentów z zacytowanej rozmowy:

Chiny należą do trzeciego świata. Chiny nie mogą się bowiem równać z bogatymi lub potężnymi krajami politycznie, gospodarczo itp. Można je łączyć tylko z krajami stosunkowo biednymi.⁵

Imperializm istnieje na świecie. Naszym zdaniem Rosję można nazwać krajem socjal-imperialistycznym, a ten system wywołuje wojnę. Nie ty, nie my, ani trzeci świat nie chce wojny światowej. Ludzie w bogatych krajach też nie chcą wojny światowej. Takie rzeczy zdarzają się niezależnie od woli człowieka.⁶

Może dojść do porozumienia, ale nie uznałbym tego za coś solidnego. To przejściowe i zwodnicze. W istocie rywalizacja jest najważniejsza.⁷

Oto cała «teoria»! O co tak naprawdę chodziło w ówczesnej sytuacji? W latach 1973/74 doszło do znacznych niepokojów wśród narodów krajów rozwijających się, przede wszystkim w krajach bogatych w surowce. Aby lepiej zrozumieć sytuację, musimy zagłębić się w szczegóły.

Wyjątkowa sytuacja gospodarcza i polityczna na początku 1974 r.

Prawie dwie trzecie znanych światowych zasobów ropy znajduje się na Bliskim Wschodzie i jest plądrowanych przez anglo-amerykańskie firmy naftowe. Koszty eksploatacji są niskie, ponieważ ropa znajduje się stosunkowo blisko powierzchni, ropy jest tam pod dostatkiem, a płace są niskie.

W 1959 r. siedem międzynarodowych koncernów naftowych obniżyło cenę ropy jako ruch przeciwko konkurencyjnym niezależnym firmom, które sprawiały im problemy na rynku. W rezultacie kraje produkujące ropę straciły 10% swoich rocznych wpływów z podatków, około 132 mln. dolarów. Ten ruch doprowadził te kraje do ostrego konfliktu z imperialistycznymi grabieżcami i 9 września 1959 r. pięć z tych krajów, Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt i Wenezuela, założyło Organizację Krajów Eksportujących Paliwo, znaną jako OPEC. Po raz pierwszy kraje eksportujące surowce zjednoczyły się w obronie wspólnych interesów. OPEC później rozszerzył się na jedenaście krajów.

Poprzez dobrze ukierunkowaną kampanię propagandową wielonarodowe koncerny naftowe stworzyły wrażenie, że ich stopa zysku drastycznie spadła, chociaż były one w stanie sfinansować swoją ogromną ekspansję na innych polach z zysków, jakie osiągnęły z ropy na Bliskim Wschodzie. z flot tankowców, rafinerii ropy naftowej i sieci dystrybucyjnej, którą zbudowały. Inwestycje bezpośrednie dokonane przez amerykańskie koncerny naftowe w wydobywających ropę krajach Bliskiego Wschodu do końca 1972 r. wyniosły łącznie 1,8 mld dolarów, ich roczny zysk wyniósł jednak 2,4 mld dolarów, co oznacza, że osiągnęły stopę zysku 130%.

W 1973 r. kraje produkujące ropę podniosły cenę ropy naftowej. Odpowiedzią międzynarodowych koncernów naftowych było wstrzymanie dostaw do krajów-konsumentów, co wywołało «kryzys energetyczny». Ich intencją było zmuszenie krajów konsumenckich do wywierania presji moralnej na arabskie kraje produkujące ropę, aby zostały one zaszantażowane do siłowego zrezygnowania z pomysłu podniesienia cen. Kraje produkujące ropę jednak nie ustępowały, dając tym samym wszystkim krajom eksportującym surowce przykład tego, jak mogą do pewnego stopnia określać ceny swoich surowców, jeśli tylko będą działać wspólnie.

W ciągu długich miesięcy trudnych i gorzkich negocjacji kraje OPEC zdołały podnieść cenę ropy do czterokrotności starej ceny, co wskazuje na to, do jakiego stopnia wcześniej były one zaniżone na korzyść międzynarodowych koncernów naftowych i konsumentów. Inne kraje eksportujące surowce, oszukane przez imperialistycznych grabieżców przez lata neokolonialnej zależności, również miały nadzieję, że skonsolidowana akcja umożliwi ogólną zmianę cen ich surowców i praw do ich wydobycia.

Polityka ta miała zostać przygotowana na specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ na temat «Badanie problemów surowcowych i rozwojowych». Ta specjalna sesja została zaproponowana przez prezydenta Algierskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej Boumedienne i odbyła się 9 kwietnia 1974 roku.

Udana Specjalna Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w kwietniu 1974 i Koncepcja Taktyczna Mao

Sytuacja przed i podczas tej specjalnej sesji charakteryzowała się nastrojem bojowym i dążeniem do zjednoczenia działań ze strony przedstawicieli krajów rozwijających się, zwłaszcza w walce z imperialistycznymi supermocarstwami: imperialistami amerykańskimi i imperialistami radzieckimi. Aby scharakteryzować tę sytuację, chcielibyśmy przytoczyć kilka uderzających fragmentów przemówienia przedstawicieli krajów rozwijających się, które oddają ogólny nastrój. Poniższe cytaty zaczerpnięto z Peking Review, nr 18/1974:

John Malecela, Minister Spraw Zagranicznych Tanzanii:

Powinniśmy dążyć do ustanowienia nowego ładu gospodarczego opartego na zasadach suwerennej równości państw, samostanowienia narodów i nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych krajów.

Primo Jose Esono Mica, Stały Przedstawiciel Gwinei Równikowej przy ONZ:

Bogate kraje próbują utrwalić swoją hegemonię nad biednymi krajami kosztem tych ostatnich [Kraje Trzeciego Świata chcą teraz] prawdziwej niezależności ekonomicznej, chcą wyeliminować zagraniczne monopole oraz kontrolować i eksploatować swoje zasoby narodowe z korzyścią dla swoich narodów […] Kraje Trzeciego Świata są zobowiązane do ochrony swojej godności oraz wzbogacania i umacniania niezależności poprzez skuteczne realizowanie suwerenności narodowej przeciwko wszelkiej hegemonii […] Konieczne jest ustanowienie nowego ładu gospodarczego na świecie […].

Minister spraw zagranicznych Burundi Artemon Simbananiye powiedział:

Przywódcy polityczni krajów rozwiniętych nigdy nie przestali mówić swoim rodakom, że pomoc dla krajów rozwijających się drogo kosztowała zasoby państwowe. Ale nigdy nie opublikowali statystyk dotyczących masowego transferu kapitału z krajów słabo rozwiniętych do krajów uprzemysłowionych, co udowadnia, że to biedne kraje wspierają rozwój krajów bogatych

Baba-Car Ba, minister finansów i gospodarki Senegalu, zauważył:

przyspieszone uprzemysłowienie bogatych krajów było możliwe tylko dzięki eksploatacji po niskich cenach surowców, które posiadał lub posiada Trzeci Świat

Podwyżka cen ropy naftowej i zmniejszenie jej sprzedaży […] zademonstrowały, jak kruche były gospodarki bogatych krajów, które opierały się zasadniczo na dużych ilościach surowców pochodzących z Trzeciego Świata.

Zauważył, że kraje Trzeciego Świata uświadomiły sobie swoją siłę i potrzebę solidarności. Powiedział:

Wśród krajów Trzeciego Świata kształtuje się nowa solidarność, która opowiada się nie za redystrybucją zysków, ale za eksploatacją nowych zasobów i ustanowieniem nowej formy pomocy finansowej.

Charles-David Ganado, minister spraw zagranicznych Konga zwrócił uwagę, że tak zwana pomoc krajów rozwiniętych «jest coraz częściej wykorzystywana jako środek dominacji i szantażu».

Reynaldo Galindo, Stały Przedstawiciel Salwadoru przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, podkreślił, że konieczne jest uznanie stałej suwerenności każdego kraju nad jego zasobami naturalnymi.

19 kwietnia, Nskalije Aloys, Minister Spraw Zagranicznych i Współpracy Rwandy, powiedział:

Cena na wyroby przemysłowe rosła skandalicznie, podczas gdy cena surowców stale spadała. Kraje rozwijające się raz po raz potępiały takie wyzyskiwanie człowieka przez człowieka

Ahmed Ezzeldin Hilal, minister ds. ropy naftowej i bogactwa mineralnego Egiptu, powiedział, że […] kiedy rosną ceny surowców pierwotnych, takich jak pszenica i produkty spożywcze, które kraje rozwinięte w dużym stopniu importują, nikt nie komentuje. Jeśli kraje rozwijające się żądają sprawiedliwych i uczciwych cen za swój eksport, oskarża się je o zagrażanie gospodarce światowej i zakłócanie jej.

Said AI-Ghobash, minister spraw zagranicznych Zjednoczonych Emiratów Arabskich, podkreślił […] że rozbicie solidarności krajów rozwijających się jest w rzeczywistości poddaniem ich niedopuszczalnemu wyzyskowi ze strony potężnych krajów przemysłowych i ich międzynarodowych firm.

Sangye Penjor, stały przedstawiciel Bhutanu przy ONZ, podkreślił, że

to, co jest naprawdę potrzebne, to zakończenie długiego okresu wyzysku kolonialnego i neokolonialnego w Trzecim Świecie

P.O. Etiang, minister spraw zagranicznych Ugandy, powiedział, że «podczas gdy bogate kraje rozwinięte nadal gromadzą bogactwo, biedne kraje rozwijające się z trudem mogą zaopatrzyć się w podstawowe środki do życia». Zwrócił uwagę, że «pomoc», która była postrzegana jako «dobroczynność» od krajów bogatych do biednych, utrwala stare kolonialne dziedzictwo stosunków pan-sługa, które znacznie naruszyły polityczną niezależność krajów otrzymujących pomoc. Taka «pomoc», powiązana z naciskami politycznymi, jak to koniecznie musi być, była często udzielana bez należytego uwzględnienia narodowych priorytetów krajów otrzymujących pomoc. Zauważył, że warunki, na jakich «pomoc» została udzielona, są takie, że ciężar zadłużenia zagranicznego krajów otrzymujących nadal rośnie w postępie geometrycznym.

Haissam Kelani, stały przedstawiciel Syrii przy ONZ, podkreślił, że:

bezpośrednia konfrontacja między narodami a kolonializmem, dyskryminacją a apartheidem, zagraniczną agresją i okupacją, neokolonializmem, imperializmem i syjonizmem pozostaje w naszej epoce niepodważalną rzeczywistością […] Jest pewne, że bezpieczeństwo wszystkich krajów, zwłaszcza Trzeciego Świata, zostanie nieuchronnie zrealizowane poprzez wyzwolenie gospodarcze, położenie kresu uciskowi i wyzyskowi przez monopole oraz ustanowienie prawdziwej niepodległości narodowej

P.J. Patterson, jamajski minister przemysłu, handlu i turystyki powiedział, że konieczne jest ustanowienie nowego międzynarodowego ładu gospodarczego w celu skorygowania obecnych niesprawiedliwych międzynarodowych stosunków gospodarczych, aby zapewnić krajom rozwijającym się odpowiedni przepływ realnych dochodów, wynikających z właściwej eksploatacji i wykorzystanie ich zasobów.

Mubashir Hasan, Minister Finansów, Planowania i Rozwoju Pakistanu:

W ciągu ostatnich kilku dekad kraje rozwijające się skutecznie walczyły o swoją polityczną niezależność. Teraz walczą o swoją ekonomiczną emancypację

Njoroge Mungai, minister spraw zagranicznych Kenii, powiedział, że «kraje rozwijające się od dawna cierpią z powodu niekorzystnych warunków handlowych». Stwierdził, że należy zapewnić stabilne i sprawiedliwe ceny towarów krajów rozwijających się na rynkach krajów rozwiniętych.

Abdullah Malikyar, przewodniczący delegacji Afganistanu, powiedział:

Mamy szczerą nadzieję, że spuścizna epoki kolonialnej i obcej dominacji, które wciąż utrzymują się w niektórych częściach świata, zostaną zakończone na podstawie samostanowienia i wolnej woli ludzi.

Zenon Rossiades, Stały Przedstawiciel Cypru przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, zwrócił uwagę, że do zapewnienia pełnej niepodległości potrzebna jest pewna miara niezależności ekonomicznej dla krajów, które niedawno uwolniły się od kolonializmu.

Minister spraw zagranicznych D. Doralta z Czadu:

Według weryfikacji dokonanych przez kilka państw afrykańskich, pomoc udzielana przez mocarstwa uprzemysłowione nie miała na celu przyczynienia się do rozwoju gospodarki krajów otrzymujących pomoc. cały zestaw środków ekonomicznych, które narzucają swoją drogę innym i sprawiają, że ludność krajów otrzymujących pomoc jest poddawana ich presji.

Podkreślił, że kraje rozwijające się muszą jeszcze bardziej zaciekle walczyć z nowymi formami ucisku».

Czas, aby polityka i gospodarka Trzeciego Świata przestały być kontrolowane przez innych. Nadszedł też czas, aby zagraniczne monopole przestały blokować postęp krajów Trzeciego Świata i przestać narzucać mu charakter koślawej, jednolitej gospodarki.

Wyraził nadzieję, że:

kraje Trzeciego Świata, które są zmuszone cierpieć z powodu coraz bardziej zaostrzającego się zacofania gospodarczego, nędzy i głodu, zjednoczą się, aby stworzyć komplentną jedność z jedną duszą, aby wyeliminować obecny system wyzysku i ustanowić bardziej niezależne gospodarki.

Qais Al-Zawawi, Minister Spraw Zagranicznych Sułtanatu Omanu, podkreślił, że:

wymagane jest teraz poszukiwanie praw i reguł rządzących stosunkami między narodami oraz zmniejszenie przepaści między bogatymi a biednymi. wysiłki muszą uznać prawo każdego narodu

1. do posiadania i kontrolowania swoich surowców, jak również jego strategicznych sektorów gospodarczych,
2. kontrolowania zagranicznych przedsiębiorstw w jego granicach oraz
3. do udziału w ustalaniu podstaw i zasad, które bedą organizować międzynarodowe stosunki gospodarcze.

Kamel Maghur, stały przedstawiciel Libijskiej Republiki Arabskiej przy ONZ, powiedział w swoim przemówieniu:

Przedsiębiorstwa monopolistyczne działające w krajach rozwijających się eksploatowały zasoby naturalne tych krajów wyłącznie w celu zwiększenia swoich zysków. Kraje uprzemysłowione nie ograniczyły się do poparcia swoich monopolistycznych korporacji, kiedy te mieszały się w sprawy wewnętrzne krajów rozwijających się; co więcej, nadal utrudniają utrzymywanie przez narody suwerenności nad ich zasobami naturalnymi.

Po dwudziestu dniach burzliwych dyskusji i ostrej krytyki istniejącego światowego systemu gospodarczego i metod grabieży krajów imperialistycznych, zwłaszcza supermocarstw USA i Związku Radzieckiego, Sesja Specjalna ONZ uchwaliła dwa ważne dokumenty, z których oba zostały opracowane i złożone oraz przeforsowane przez grupę 77 państw. Ta wyjątkowa sytuacja polityczna była tłem rozmowy, którą Mao Tse-tung prowadził na kilka tygodni przed Sesją Specjalną Narodów Zjednoczonych. W ciągu tych tygodni Mao Tse-tung odbył kilka rozmów z czołowymi politykami krajów rozwijających się, z których prawdopodobnie najważniejsza była jego rozmowa z prezydentem Algierii Boumediennem.

Z tych politycznych dyskusji jasno wynika, że Mao Tse-tung starał się w miarę możliwości wspierać powstający ruch krajów rozwijających się i nadać mu wyraźną, antyimperialistyczną linię skierowaną przeciwko dwóm supermocarstwom.

Była to słuszna i konieczna koncepcja taktyczna w ówczesnej sytuacji.

Wyrażenie «Trzeci Świat» ma scharakteryzować skonsolidowane działanie krajów rozwijających się jako zjednoczonego frontu, a podział rozwiniętych krajów kapitalistycznych na «Pierwszy» i «Drugi Świat» ma ukierunkować walkę z supermocarstwami, czyniąc z nich główne cele, jednocześnie wykorzystując sprzeczności między pierwotnym imperializmem (supermocarstwa) a wtórnym imperializmem (słabsze państwa imperialistyczne). Mao, biorąc pod uwagę ówczesną sytuację, szczególnie podkreślał, że:

Chiny należą do trzeciego świata. Chiny nie mogą się bowiem porównywać z bogatymi lub potężnymi krajami politycznie, gospodarczo itp. Można je łączyć tylko z krajami stosunkowo biednymi.

Wtedy miało to wyrażać więź Chin z krajami rozwijającymi się i gotowość udzielenia im bezinteresownego wsparcia, ale nie ma to na celu negowania jej socjalistycznego charakteru. Z taktycznego punktu widzenia jest to w pełni poprawne. Celem Mao była pomoc w stworzeniu jednolitego frontu krajów rozwijających się przeciwko najniebezpieczniejszym imperialistom, dwóm supermocarstwom.

---

1Chairman Mao’s Theory of the Differentiation of the Three Worlds is a Major Contribution to Marxism-Leninism (marxists.org)

2Renmin Ribao: «Teoria zróżnicowania trzech światów przewodniczącego Mao jest głównym wkładem w marksizm-leninizm». Odtąd tytuł będzie skrócony do «Teoria przewodniczącego Mao».

3Tamże

4Tamże

5Tamże

6Tamże

7Tamże