Ankara w rozkroku pomiędzy interesami klasy średniej, a międzynarodowymi inwestorami.
JW: Turcja znajduje się obecnie w głębokim kryzysie gospodarczym i kryzysie walutowym. Stopa inflacji wzrasta dramatycznie. Jak do tego doszło?
Ümit Akcay1: Kryzys walutowy z roku 2018 i gwałtowny spadek wartości tureckiej liry w roku 2020 podążały podobnym wzorem: Z powodu dużej zależności kraju od importowanych towarów kryzys walutowy prowadził do wysokiej inflacji. Po to, by zatrzymać dewaluację liry doszło do podniesienia stopy procentowej. To z kolei doprowadziło do kryzysu kredytowego2. Ten zaklęty krąg jest wyrazem kryzysu tureckiego państwa i tureckiego systemu gospodarczego. Pomiędzy latami 2002 i 2013 wszystko układało się dla partii rządzącej AKP3 dobrze. Powodem tego był stosunkowo wysoki przypływ kapitału do Turcji, który z kolei powodował wysokie tempo wzrostu gospodarczego. Równocześnie jednak dochodziło do wzrostu zależności Turcji od kapitału zagranicznego i w tym samym czasie doszło do zmniejszenia się tureckiej bazy przemysłowej.
JW: Jakie skutki przyniosła zależność gospodarki tureckiej od zagranicznego kapitału?
Ümit Akcay: Punktem przełomowym był rok 2013. Napływ kapitału zagranicznego został spowolniony, co doprowadziło do niskiego i niestabilnego wzrostu gospodarczego. Jeśli chodzi o wewnątrzpolityczny aspekt, to partia AKP zdecydowała się podążać coraz bardziej autorytarnymi drogami po to, by po 2013 roku pozostać przy władzy. Jej rządy w tym czasie zostały zagrożone nie tylko przez ruchy oddolne opozycji, tj. oporu Gezi-Parks4, lecz doszło także do walki o władzę w samym obozie władzy, który doprowadził w 2016 roku do nieudanej próby puczu. Mówiąc krótko – od 2013 roku turecki kapitalizm znajduje się w stanie kryzysu strukturalnego, który jest kombinacją kryzysu państwowego połączonego z kryzysem kapitalistycznej akumulacji.
JW: Wydaje się, że klasa średnia oddala się od obozu rządzącego. Na czym polega konflikt pomiędzy nią, a partią rządzącą?
Ümit Akcay: Wielka burżuazja turecka domaga się bardziej ortodoksyjnej polityki monetarnej, wdrożenia środków oszczędnościowych oraz prozachodniej i prounijnej postawy w stosunkach zagranicznych. Dwa pierwsze postulaty, gdyby zostały wprowadzone w czyn, potencjalnie doprowadziłyby do osłabienia elektoratu AKP. W związku z tym partia ta próbuje zwlekać z wprowadzeniem środków oszczędnościowych tak długo, jak to się tylko da. To właśnie jest rdzeniem konfliktu pomiędzy tureckim rządem i wielkimi tureckimi przedsiębiorcami.
JW: Prezydent Turcji Tayyip Recep Erdogan mówi, że Turcja została zaatakowana przez zagraniczny kapitał. Jaką rolę odgrywają w tym międzynarodowi inwestorzy?
Ümit Akcay: Mały kryzys walutowy w listopadzie 2020 roku był jednym z ostatnich skutków kryzysu strukturalnego w Turcji, który zaostrzył się jeszcze w wyniku pandemii koronawirusa. Tureckie koła decyzyjne próbowały obniżyć stopę procentową w celu nakręcenia gospodarki. To doprowadziło jednak do odpływu kapitału z kraju i skutkowało gwałtownym spadkiem wartości tureckiej liry. Rząd Erdogana po 6 listopada 2020 roku zdecydował się na dokonanie zmiany orientacji politycznej i próbował pogodzić swoje własne interesy z interesami tureckiej wielkiej burżuazji i z interesami międzynarodowego kapitału. W celu ponownego przyciągnięcia zagranicznego kapitału i uniknięcia kryzysu wypłacalności gwałtownie podniesiono stopy procentowe. Nowa strategia częściowo zdała egzamin.
JW: Erdogan długo wypowiadał się przeciwko rosnącym stopom procentowym. Czego oczekuje po tej nowej strategii?
Ümit Akcay: Turecki system gospodarczy wykazuje się wewnętrznymi sprzecznościami. Z jednej strony gospodarka turecka potrzebuje wysokich stóp procentowych w celu przyciągania zagranicznego kapitału i generalnego wzrostu gospodarczego. Z drugiej strony polityka wysokich stóp procentowych zagraża politycznemu elektoratowi Erdogana – małym i średnim przedsiębiorcom, sektorowi budowlanemu i ubogiej ludności miejskiej. Wypowiadając się przeciwko polityce wzrostu stóp procentowych reprezentuje on zatem te grupy społeczne i frakcje klasowe, które go popierają.
JW: Za pomocą jakiej polityki gospodarczej Erdogan próbuje zdyscyplinować klasę robotniczą?
Ümit Akcay: W pierwszej połowie 2000 roku udało się AKP za pomocą polityki prywatyzacji wyeliminować najbardziej bojowo nastawioną część klasy robotniczej. Również rosnące zadłużenie stworzyło mechanizm dyscyplinarny przeciwko tejże klasie. Stosunek zadłużenia prywatnych gospodarstw, w odniesieniu do PKB, zdołał się podnieść więcej niż dziesięciokrotnie: z 1,8% w roku 2002 na 19,6% w roku 2013. Rezultat tego był dramatyczny: uzwiązkowienie w Turcji spadło z 29,1% w roku 2001 na 6,3% w roku 2015. Zorganizowana klasa robotnicza pozostała politycznie zmarginalizowana.
Tekst powyższy jest tłumaczeniem wywiadu redaktora czasopisma Junge Welt (JW) z Ümit Akcay: Junge Welt, Türkisches Akkumulationsregime ist in der Krise (z dnia 23.03.2021)
1Profesor ekonomii obecnie wykładający gościnnie na Uniwersytecie Ekonomii i Prawa w Berlinie.
2Im wyższa stopa procentowa, tym wyższe koszty kredytu uderzające w szczególnie uzależnionych od kredytu małych i średnich przedsiębiorców.
3Tur. Adalet ve Kalkınma Partisi, Partia Sprawiedliwości i Rozwoju.
4Chodzi o serię protestów i zamieszek, które rozpoczęły się 28 maja 2013 roku na placu Taksim w centrum Stambułu ogarniając następnie inne rejony i miasta Turcji.