Od tłumacza: materiał jest tłumaczeniem artykułu MLMRSG.
Wstęp
Za punkt wyjścia przyjmujemy, że walka o socjalizm i komunizm są częścią ogólnoświatowego procesu rewolucyjnego, który rozwija się w nierówny sposób. Toczą się rewolucje i kraj po kraju powstają nowe państwa socjalistyczne. Państwa te muszą się bronić; kraje socjalistyczne musiały poświęcić znaczne środki na obronę przed izolacją polityczną, dławieniem gospodarczym i atakiem militarnym. Muszą też pozostać na socjalistycznej drodze, ożywiając proces rewolucyjny i wyzwalając inicjatywę polityczną mas ludu pracującego we wszystkich dziedzinach społeczeństwa1.
Jednak kraje socjalistyczne nie mogą być postrzegane jako cele same w sobie. Nie są one bezpieczne, dopóki imperializm i kapitalizm istnieją na całym świecie. Co więcej, przejście do komunizmu może nastąpić dopiero po zwycięstwie rewolucji socjalistycznych na całym świecie, kiedy nierówności społeczne, gospodarcze i kulturowe istniejące w społeczeństwie socjalistycznym zostaną wyeliminowane, a państwa socjalistyczne wszystkich narodów zaczną zanikać. Tak więc kraje socjalistyczne muszą zarówno oczekiwać, jak i przyspieszać ustanowienie państw socjalistycznych w innych częściach świata. Z tego punktu widzenia strategiczną koniecznością dla państwa socjalistycznego jest dołożenie wszelkich starań – politycznych, moralnych i tam, gdzie to możliwe – militarnych – aby wesprzeć i przyspieszyć walki o rewolucję i socjalizm na całym świecie.
Sytuacja ta tworzy ciągłą, momentami ostrą sprzeczność między koniecznością obrony krajów socjalistycznych – w tym poprzez międzypaństwową dyplomację z państwami imperialistycznymi i reakcyjnymi – a celem promowania i wspierania rewolucji światowej.
Polityka zagraniczna Chińskiej Republiki Ludowej w epoce maoistowskiej próbowała realizować oba cele, budując szeroki zjednoczony front wszystkich sił, które mogłyby być skierowane przeciwko głównemu wrogowi lub wrogom ludzi świata2. Podstawowym składnikiem tego zjednoczonego frontu (poza samymi krajami socjalistycznymi) była walka klasy robotniczej i uciskanych narodów wszystkich krajów. W różnych okresach zjednoczony front obejmował także niektóre potęgi imperialistyczne, jak również burżuazyjne, nacjonalistyczne i reakcyjne rządy w «trzecim świecie», które w różnym stopniu prowadziły konflikty z jedną lub drugą potęgą imperialistyczną. Tak więc w tak szeroki zjednoczony front wbudowane są ostre sprzeczności klasowe.
W tym artykule przyjrzymy się, w jaki sposób te sprzeczności zostały potraktowane przy formułowaniu i prowadzeniu polityki zagranicznej Chin w epoce maoistowskiej, i spróbujemy wyciągnąć wnioski, które mogą być zastosowane przez rewolucjonistów w XXI wieku.
Politykę zagraniczną Chin w latach 1949–1976 można podzielić na cztery okresy:
- W latach 1949–1953 imperialiści amerykańscy próbowali powstrzymać, a nawet cofnąć chińską rewolucję, i próbowali stłumić postęp ruchów rewolucyjnych w Azji. Odpowiedzią Komunistycznej Partii Chin (KPCh) była walka z armią amerykańską w Korei i wspieranie walk rewolucyjnych w Wietnamie i innych częściach Azji Południowo–Wschodniej.
- W okresie «Bandung» 1954 do wczesnych lat 60. — wysiłki USA mające na celu powstrzymanie Chin zostały uzupełnione agresywnym zastępowaniem europejskich imperiów kolonialnych zdominowanymi przez USA państwami neokolonialnymi. Chińska polityka zagraniczna, odzwierciedlająca wpływy Zhou Enlaia, dążyła do utworzenia sojuszu państw socjalistycznych i krajów dawniej kolonialnych pod antyimperialistycznym sztandarem. W praktyce polityka ta kładła główny nacisk na wspieranie burżuazyjnych reżimów nacjonalistycznych, takich jak Indonezja i Indie, i bagatelizowała poparcie dla walk rewolucyjnych.
- Niektóre z najbardziej godnych uwagi cech okresu lat 60. to gwałtowny wzrost ruchów narodowowyzwoleńczych, skoncentrowanych w Wietnamie, odrodzenie walki rewolucyjnej w krajach imperialistycznych oraz zapoczątkowanie rewolucji kulturalnej, bezprecedensowej rewolucji w ramach społeczeństwa socjalistycznego. Czynniki te wzmocniły rewolucyjną orientację internacjonalistyczną, która w tamtych latach określała chińską politykę zagraniczną. W tym samym czasie w KPCh toczyła się ostra walka o politykę zagraniczną, która była ściśle powiązana z polemiką przeciwko sowieckiemu rewizjonizmowi i walką z Liu Shaoqi, Dengiem Xiaopingiem i innymi czołowymi «zwolennikami drogi kapitalistycznej» w chińskiej partii.
- Od roku 1969 do lat siedemdziesiątych socjalistyczne Chiny stanęły w obliczu nowych warunków. Poważne zagrożenie militarne rozwinęło się na jego północnej granicy ze strony Związku Radzieckiego, a minister obrony Lin Biao uciekł z obozu rewolucyjnego. Te niekorzystne wydarzenia zahamowały rewolucję kulturalną i sprowadziły z powrotem Denga Xiaopinga i innych wysokich rangą urzędników, którzy zostali obaleni lub zdegradowani zaledwie kilka lat wcześniej. Doprowadziło to również do powstania Teorii Trzech Światów3, która opowiadała się za strategicznym sojuszem Chin z zachodnimi imperialistami i zajęła dominującą pozycję w chińskiej polityce zagranicznej od 1973 do śmierci Mao w 1976 roku.
W tym okresie rewolucyjny nurt polityki zagranicznej Mao i jego zwolenników został osłabiony przez ich poparcie wobec «perspektywy trzech światów», która nie skupiała się na reakcyjnym charakterze zachodnioeuropejskich imperialistów i państw neokolonialnych zdominowanych przez imperializm. Niemniej jednak Mao i jego sojusznicy w KPCh walczyli o dalsze wsparcie polityczne i militarne dla powstających sił antyrewizjonistycznych i rewolucyjnych w innych krajach.
Ogólnie rzecz biorąc, rewolucyjna i internacjonalistyczna orientacja Mao była głównym wyznacznikiem chińskiej polityki zagranicznej w latach 1949–1976. Jednak w KPCh istniała znacząca burżuazyjna i nacjonalistyczna opozycja wobec tej orientacji i czasami miała ona przewagę. Ważne jest, aby dokładnie zbadać oba aspekty chińskiej polityki zagranicznej, aby wyciągnąć wnioski na przyszłość.
A. Rewolucja chińska i jej praktyka internacjonalistyczna
Polityka zagraniczna pierwszych lat ChRL wyrosła ze złożonej mieszanki nowych warunków na świecie po II wojnie światowej:
- rozwój ruchów narodowowyzwoleńczych w próżni powstałej po rozpadzie i upadku starych europejskich i japońskich imperiów kolonialnych; w Azji Wschodniej toczyły się walki rewolucyjne kierowane przez komunistów w Wietnamie, Korei i Indonezji.
- Nowe formy imperialistycznej dominacji (neokolonializm) w całej Azji, Ameryce Łacińskiej i Azji kierowane i stworzone przez Stany Zjednoczone, które ukrywały się pod sprytnymi antyimperialistycznymi i antykolonialnymi pretensjami i retoryką; oraz
- Rozszerzenie bloku socjalistycznego na Europę Wschodnią nie na podstawie zrywu rewolucyjnego, ale z powodu pokonania Niemiec przez zwycięskie wojska sowieckie; teoretyczny rozwój demokracji ludowych jako «państw całego narodu» dla uzasadnienia wejścia krajów Europy Wschodniej do «bloku socjalistycznego»; oraz nieumiejętność dotrzymywania przez ten blok tempa i wspierania rosnących ruchów rewolucyjnych w świecie kolonialnym;
Po II wojnie światowej Związek Radziecki, skoncentrowany na zadaniach powojennej odbudowy i integracji bloku, aktywnie zniechęcał ruchy rewolucyjne w Chinach, Grecji, Iranie i innych krajach do przejmowania władzy4, ryzykowania konfrontacji z imperializmem Stanów Zjednoczonych i «nadmiernego rozszerzania» zasięgu bloku socjalistycznego. Mao i KPCh nie posłuchali rady Stalina i w 1949 roku odnieśli ogólnokrajowe zwycięstwo.
Po ustanowieniu Republiki Ludowej 1 października 1949 r. partia i ludność Chin stanęła przed trudnym zadaniem odbudowy kraju zniszczonego 30–letnią wojną domową i tysiącami lat feudalizmu. Konsolidowali ogólnokrajową władzę polityczną, a reforma rolna dopiero się rozpoczynała. Mimo to brali na swoje barki internacjonalistyczną odpowiedzialność za wspieranie walk rewolucyjnych i ruchów wyzwoleńczych poza ich granicami, poczynając od wielkich poświęceń podczas wojny koreańskiej. W tym przypadku nastąpiła bezpośrednia i natychmiastowa zbieżność między koniecznością obrony Chin a wspieraniem walki rewolucyjnej w sąsiednim kraju.
Wsparcie dla narodu koreańskiego
Pod koniec 1950 r. wojsko amerykańskie wjechało w głąb Korei Północnej i w kierunku granicy z Chinami, dokonując dziesiątek masakr wśród ludności cywilnej i równając z ziemią całe miasta. W całych Chinach rozpoczęto kampanię, aby «Opierać się Ameryce i pomagać Korei». Na północnym wschodzie fabryki wytyczyły «cele naśladowania antyamerykańskiej agresji» i spopularyzowały hasło «Nasza fabryka jest naszym polem bitwy, a nasze maszyny naszą bronią»5. W 1950 r. ponad 30% chińskiego budżetu narodowego przeznaczono na wsparcie wojny w celu przeciwstawienia się agresji USA na Koreę6.
Chiński rząd upierał się, że ich siły walczące w Korei były wysoce zmotywowanymi ochotnikami, aby odeprzeć zarzuty USA o «chińską agresję komunistyczną». Polityka zarządzała rekrutacją wojskową. W trakcie politycznej mobilizacji rządu, znanej jako «Ruch Ochotniczy», znaczna liczba ochotników robotniczych, chłopskich i studenckich, obdarzona tą samą świadomością, która pozwoliła im zatriumfować nad Kuomintangiem, dołączyła do Chińskich Ochotników Ludowych w walce w Korei7.
W październiku i listopadzie 1950 roku 300 tysięcy chińskich żołnierzy przekroczyło rzekę Yalu.8 Dewastujące ataki CPV na armię amerykańską w ścisłej współpracy z koreańskimi bojownikami wyzwoleńczymi doprowadziły do sytuacji patowej z amerykańskim imperializmem. Zaledwie rok po zwycięstwie rewolucji chęć Chin do stawienia czoła najpotężniejszej machinie wojskowej w historii zainspirowała i przykuła uwagę rewolucjonistów i ciemiężonych w wielu krajach.
Wsparcie dla narodu wietnamskiego
Nawet gdy w Chinach szalała wojna domowa po drugiej wojnie światowej, jednostki Viet Minh i Chińskiej Armii Ludowo–Wyzwoleńczej (PLA) koordynowały operacje wojskowe przeciwko francuskiemu kolonializmowi w Indochinach. Już w 1946 r. utworzono połączoną jednostkę wietnamsko–chińską (Doc Lap, czyli Pułk Niepodległości) do prowadzenia wojny partyzanckiej przeciwko Francuzom na obszarze przygranicznym. Gdy siły KPCh szybko posuwały się naprzód w północnych Chinach w 1948 roku, PLA stała się bardziej aktywna wzdłuż granicy z Wietnamem i coraz częściej brała udział w operacjach z jednostkami Viet Minh.
W grudniu 1949 roku, dwa miesiące po proklamowaniu Chińskiej Republiki Ludowej, Ho Chi Minh udał się do Pekinu, aby spotkać się z przywódcami KPCh w kwestiach strategii politycznej i wojskowej. W 1950 r. PLA wyposażyła i wyszkoliła 20 000 żołnierzy Wietnamu w chińskiej prowincji Yunnan i nadal wysyłała broń i amunicję do Wietnamu, podczas gdy siły chińskie walczyły z amerykańską agresją w Korei9. Chińscy doradcy wojskowi ściśle współpracowali z oficerami Viet Minh, a w 1950 rozpoczęto w Wietnamie kampanię mającą na celu zbadanie doświadczeń KPCh w wojnach z Japonią i wspieranym przez USA Kuomintangiem10. Po podpisaniu rozejmu w Korei, PLA wysłała duże ilości broni do Wietnamu Północnego, zapewniając ważne wsparcie dla historycznego zwycięstwa Wietnamu nad armią francuską pod Dien Bien Phu w 1954 roku. KPCh wspierała także wysiłki sił komunistycznych w Laosie, Malajach, Birmie i Tajlandii, by rozpocząć walkę zbrojną przeciwko reakcyjnym rządom sprzymierzonym z imperialistami amerykańskimi, francuskimi i brytyjskimi.
B. Rozwój neokolonializmu i okres Bandung
W latach pięćdziesiątych, gdy wiele krajów, które wyłoniły się z kolonializmu, starało się bronić swojej niepodległości, rozwinęły się konflikty z pozostałymi europejskimi imperiami kolonialnymi i z imperializmem USA. Chiny dążyły do zjednoczenia się z tymi krajami za pomocą programu rozwijania wzajemnego wsparcia i wspólnej tarczy przeciwko imperializmowi11. Kulminacją tej strategii dyplomatycznej była konferencja w Bandungu, a później utworzenie grupy państw niezaangażowanych12.
Konferencja Bandung była spotkaniem państw Azji i Afryki, z których większość uzyskała niepodległość, zorganizowana przez Chiny, Egipt, Indonezję, Birmę, Cejlon (Sri Lankę), Indie i Pakistan. Zadeklarowanymi celami konferencji było promowanie afro–azjatyckiej współpracy gospodarczej i kulturalnej oraz przeciwstawianie się kolonializmowi lub neokolonializmowi przez USA lub jakikolwiek inny naród imperialistyczny. Konferencja odbyła się w dniach 18 kwietnia – 24 kwietnia 1955 w Bandung w Indonezji.
Nie wiadomo, czy prozachodnie, antykomunistyczne rządy miały znaczącą obecność na konferencji w Bandungu. Podczas konferencji przywódcy z Pakistanu, Filipin i książę Tajlandii zaatakowali komunizm i Chiny jako «kolonializm nowego typu». Zhou Enlai odpowiedział, że Chiny mają pełne ręce roboty w odbudowie narodowej i chcą stworzyć pokojowe środowisko międzynarodowe. W ślad za Bandung, Zhou kierował «misją dobrej woli» pod koniec 1956 roku do Kambodży, Indii, Birmy, Pakistanu, Afganistanu, Nepalu i Cejlonu. W swoich dyskusjach z przywódcami tych krajów przedstawił «pięć zasad pokojowego współistnienia» – w tym zasadę nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych krajów – aby zapewnić ich, że Chiny nie będą wspierać ruchów rewolucyjnych w tych krajach13.
Chińskie poparcie «linii Bandung» jako inicjatywy dyplomatycznej, ukształtowanej głównie przez Zhou, pomogło wyrwać socjalistyczne Chiny z międzynarodowej izolacji. Jednak linia Bandung zaczęła definiować politykę zagraniczną Chin w tym okresie. Przywódcy nowych niepodległych krajów byli postrzegani jako najbardziej podstawowi sojusznicy w ramach jednolitego frontu przeciwko imperialistycznym potęgom zachodnim.
Jako strategiczna linia polityczna dla marksistów–leninistów, linia Bandung zebrała ciężkie żniwo w umniejszaniu i zaprzeczaniu niezależności i inicjatywie komunistów w ramach zjednoczonego frontu przeciwko imperializmowi. Zastąpiła internacjonalistyczną linię poparcia dla ludowych walk wyzwoleńczych i strategii przedłużającej się wojny ludowej linią poparcia dla burżuazyjno–nacjonalistycznych rządów, które, jak twierdzono, były charakterystyczną cechą «okresu postkolonialnego».
Linia Bandung błędnie rozumiała klasowy charakter tych nowych niepodległych państw i rozwijające się w nich stosunki neokolonialne. Z jednej strony większość z nich była rządzona przez burżuazję narodową z różnym poparciem społecznym ze strony drobnomieszczaństwa, robotników i chłopów. Z drugiej strony kompradorskie elementy burżuazyjne i feudalne miały mocne punkty władzy gospodarczej i politycznej, wspierane przez imperialistów europejskich i amerykańskich. W ten sposób kraje te nie wyrwały się z orbity gospodarczej Zachodu, a ich polityczna niezależność spoczywała na niepewnym gruncie.
Jedną z cech charakterystycznych linii Bandung było to, że nie zdołała ona pojąć dramatycznej zmiany, jaką Stany Zjednoczone, zajmując miejsce starych europejskich imperiów, wprowadziły zarówno w wyglądzie, jak i mechanizmach kolonializmu. Pod sztandarem antykolonializmu i antyimperializmu Stany Zjednoczone zastępowały bezpośredni kolonializm ukrytą, jeszcze bardziej kompleksową kontrolą neokolonializmu14. W okresie Bandung przywódcy Ruchu Państw Niezaangażowanych byli aktywnie i w większości z powodzeniem kultywowani i rekrutowani do neokolonialnego imperium USA. Niektórzy, tacy jak Sukarno, Lumumba i Nkrumah, stawiali opór i zostali obaleni przez przewroty wojskowe organizowane przez CIA.
Nieuznanie tej neokolonialistycznej strategii i rozwijającej się w niej roli nacjonalistycznej burżuazji stało się przedmiotem jednej z najostrzejszych dotychczas walk o politykę zagraniczną w ChRL. W marcu 1958 r. doprowadziło to do wszechstronnej samokrytyki ze strony ministra spraw zagranicznych Zhou, który skrytykował swoją «konserwatywną i prawicową tendencję» w kontaktach z zagranicą. «Przyznał, że praca MSZ pod jego kierownictwem zaniedbała niezbędną walkę w stosunkach z krajami nacjonalistycznymi, zachowała rodzaj pobożnego myślenia o imperializmie (zwłaszcza wobec Japonii i Stanów Zjednoczonych) i nie przeprowadziła koniecznej krytyki rewizjonistycznej polityki innych krajów socjalistycznych»15. Podczas gdy pozostał na stanowisku premiera, Zhou został zastąpiony na stanowisku ministra spraw zagranicznych przez Chen Yi.
Linia Bandung służyła podkopywaniu chińskiego poparcia dla ruchów wyzwoleńczych i walk rewolucyjnych. Chiny zajęły ważne miejsce na zebraniach niepodległych krajów m.in. obiecując ograniczenie lub odmowę poparcia dla ugrupowań rewolucyjnych w tych krajach. Na przykład w 1962 r. rozwiązanie sporu granicznego i ogłoszenie birmańskiej «neutralności» skłoniło Chiny do odcięcia poparcia dla birmańskiego ruchu komunistycznego16.
W Indonezji wpływ był szczególnie dramatyczny i katastrofalny. Komunistyczna Partia Indonezji (KPI), największa nierządowa Partia Komunistyczna na świecie, miała w latach pięćdziesiątych silne stosunki zarówno z Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego (KPZR), jak iz KPCh. Chociaż jej program polityczny był bardziej podobny do programu KPZR, KPI opowiedziała się po stronie chińskiej, gdy na początku lat sześćdziesiątych wybuchła między nimi polemika. Znajdując poparcie w linii Bandung, KPI podporządkowała się narodowemu burżuazyjnemu programowi prezydenta Sukarno i opowiadała się za iluzorycznym pokojowym przejściem do socjalizmu. Co ważne, KPI nie udało się rozbudować baz wiejskich i uzbroić swoich mas17.
Wiele ruchów ludowych było zaskoczonych wydarzeniami, które w ciągu zaledwie dziesięciu lat od konferencji w Bandungu doprowadziły do zamachu stanu generała Suharto przeciwko rządowi Sukarno. Od początku października 1965 roku wspierani przez USA generałowie mobilizowali jednostki wojskowe i prawicowych muzułmanów przeciwko politycznie i militarnie rozbrojonej KPI i jej masowej bazie. Spowodowało to śmierć ponad miliona komunistów i ich zwolenników– jedna z największych zbrodni XX wieku. KPI została zniszczona, a ruch rewolucyjny w Indonezji wciąż nie odrodził się nawet 40 lat później.
Podczas gdy pod koniec lat pięćdziesiątych KPCh prowadziła bardziej agresywną politykę wspierania ruchów narodowowyzwoleńczych w niektórych krajach, ostre różnice między rewolucyjnymi orientacjami internacjonalistycznymi i burżuazyjno–nacjonalistycznymi pozostały.
W 1962 r. Wang Jiaxiang, dyrektor Departamentu Łączności Międzynarodowej Partii (odpowiedzialny za stosunki z partiami i organizacjami komunistycznymi w innych krajach), przekonywał w kilku raportach, że strategicznym celem polityki zagranicznej Chin powinno być utrzymanie pokoju na świecie, aby w kraju mogła skupić się na budownictwie socjalistycznym. Według Wanga Chiny powinny pogodzić się ze Związkiem Radzieckim przed eskalacją polemiki, przylgnąć do zasady pokojowego współistnienia z imperializmem i powstrzymać wojnę w stylu Korei w Indochinach. Wang był szczególnie zaniepokojony wpływem gwałtownego wzrostu pomocy zagranicznej od 1960 r. (z czego jedna trzecia trafiła do Demokratycznej Republiki Wietnamu) na chińską gospodarkę. Wangowi udało się przekonać Zhou Enlaia i Liu Shaoqi, którzy kierowali codzienną pracą partii, do poparcia pokojowego rozwiązania walki ludu Laotańczyków podczas trwającej Konferencji Genewskiej18.
Z drugiej strony Mao rozgniewał się do Wanga. Na posiedzeniu Komitetu Centralnego we wrześniu 1962 r. Mao wyraźnie połączył krajową walkę klasową, w tym niebezpieczeństwo odtworzenia kapitalizmu, z poparciem walk narodowowyzwoleńczych. W sprawie Indochin Mao nalegał, aby Chiny bezwarunkowo wspierały walki zbrojne w Wietnamie Południowym i Laosie, ponieważ były to «doskonałe walki zbrojne»:
«Przewodniczący KPCh scharakteryzował idee Wanga jako próbę pojednania wobec imperialistów, rewizjonistów i międzynarodowych reakcjonistów oraz zmniejszenia poparcia dla krajów i narodów walczących z imperialistami. Mao podkreślił, że ta polityka «trzech pojednań i jednej redukcji» pojawiła się w czasie, gdy niektórzy czołowi członkowie KPCh (jak się okazało, miał na myśli Liu i Denga) byli przestraszeni przez międzynarodowych reakcjonistów i byli skłonni przyjąć «prorewizjonistyczną» linię polityki w kraju. Podkreślił, że jego polityką jest natomiast walka z imperialistami, rewizjonistami i reakcjonistami we wszystkich krajach, a jednocześnie promowanie rozwoju rewolucyjnego w kraju i za granicą»19.
Znaczące jest, że Mao zajął to internacjonalistyczne stanowisko wkrótce po Wielkim Skoku Naprzód i w czasie, gdy przygotowywał się do uruchomienia Ruchu Edukacji Socjalistycznej, bezpośredniego prekursora rewolucji kulturalnej. W tym i innych decydujących punktach promowanie przez Mao rewolucyjnych przemian społecznych w Chinach było ściśle związane z jego poparciem dla światowej rewolucji.
C. Mao i Komunistyczna Partia Chin rozpoczynają walkę z sowieckim rewizjonizmem
W latach pięćdziesiątych, a zwłaszcza po dojściu do władzy Nikity Chruszczowa, Związek Radziecki wycofał swoje poparcie dla walk rewolucyjnych w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej. Podczas algierskiej wojny narodowowyzwoleńczej przywódcy KPZR odmawiali wszelkich form pomocy w imię «nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych państw», czyli francuskiego kolonializmu. Francuska Partia Komunistyczna zajęła nawet stanowisko, że Algieria jest częścią Francji. W obliczu takich działań Chińczycy nazwali KPZR i partie, które zajmowały podobne stanowiska, «apologetami neokolonializmu»20. Natomiast Chiny udzieliły pełnego poparcia wojnie oporu ludu algierskiego i odmówiły nawiązania stosunków dyplomatycznych z Francją długo po zakończeniu wojny.
Dla KPZR walki narodowowyzwoleńcze stały się kartą przetargową i można je było poświęcić za negocjowanie z USA kontroli zbrojeń i odprężenia. Według sekretarza generalnego KPZR Chruszczowa «nawet maleńka iskra może doprowadzić do światowej pożogi». «Lokalne wojny w naszych czasach są bardzo niebezpieczne… Będziemy ciężko pracować, aby zgasić iskry, które mogą wywołać płomienie wojny»21.
W tym czasie Związek Radziecki za Chruszczowa promował «trzy pokojowe»: pokojowe współistnienie z imperializmem Stanów Zjednoczonych, pokojową rywalizację między obozami kapitalistycznym i socjalistycznym oraz pokojowe przejście do socjalizmu. Według Chruszczowa pokojowe współistnienie z krajami imperialistycznymi było ogólną linią polityki zagranicznej KPZR i innych partii komunistycznych.
W 1963 roku chińska partia publicznie wydała propozycję dotyczącą ogólnej linii Międzynarodowego Ruchu Komunistycznego, a następnie dziewięć innych dokumentów22. Te polemiki zostały napisane przez Mao Zedonga lub pod jego kierownictwem. To zelektryzowało szeregi rewolucjonistów i prawdziwych komunistów na całym świecie. W tych dokumentach KPCh zaatakowała wypaczenie przez Chruszczowa zasady pokojowego współistnienia krajów o różnych systemach społecznych, aby uzasadnić zmowę Związku Radzieckiego z imperializmem Stanów Zjednoczonych i wycofanie poparcia dla walk rewolucyjnych na całym świecie. Polemiki te identyfikowały także Chruszczowa i innych czołowych przywódców KPZR jako rewizjonistów – siły burżuazyjne w partii, które zdradziły rewolucję23.
Począwszy od XX Zjazdu KPZR w 1956 r. Chruszczow postulował «przejście do socjalizmu drogą parlamentarną», twierdząc, że zdobycie przez klasę robotniczą większości w parlamencie jest równoznaczne z «utworzeniem nowego państwa proletariackiego w formie parlamentarnej». W odpowiedzi KPCh argumentowała, że tylko rewolucyjna przemoc może obalić burżuazję, zniszczyć stary aparat państwowy i osiągnąć socjalizm:
«Proletariat wolałby oczywiście zdobyć władzę środkami pokojowymi. Jednak liczne dowody historyczne wskazują, że klasy reakcyjne nigdy nie oddają władzy dobrowolnie i że zawsze jako pierwsze stosują przemoc, by stłumić rewolucyjny ruch masowy i wywołać wojnę domową, umieszczając w ten sposób walkę zbrojną na porządku dziennym»24.
W ramach promowania pokojowego przejścia do socjalizmu jako «nowego etapu rozwoju» marksizmu–leninizmu, Chruszczow twierdził, że rozwój broni jądrowej i jej posiadanie przez USA i inne kraje imperialistyczne uczyniły rewolucyjne obalenie kapitalizmu zbyt niebezpiecznym, a przez to niemożliwym. Chociaż KPCh zauważyła, że destrukcyjny potencjał broni jądrowej jest ogromny, argumentowała również, że broń ta nie zmienia natury kapitalizmu, który nigdy pokojowo nie wychodzi ze sceny historycznej. Chińczycy stwierdzili wprost, że imperializm jest papierowym tygrysem, okrutnym z wyglądu, ale słabym wewnętrznie.
Te polemiki z KPZR dotyczyły również innych kwestii, takich jak nagłe wycofanie się z Chin tysięcy sowieckich ekspertów w 1960 roku aby zmusić Chiny do podążania linią sowiecką25. Również w tych latach Związek Radziecki zaczął konsolidować stosunki imperialistyczne w obozie socjalistycznym. Teraz Związek Radziecki służyłby jako «centrum obozu socjalistycznego», podczas gdy Europa Wschodnia i inne kraje służyłyby jako peryferie z «ograniczoną suwerennością».
Według wielu lewicowców w USA w tym czasie «rozłam chińsko–sowiecki» był katastrofą dla całego globalnego sojuszu przeciwko imperializmowi zachodniemu i podzielił «obóz socjalistyczny»26. W rzeczywistości to Związek Radziecki i jego państwa wasalne w Europie Wschodniej rozpoczęły w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych proces restauracji kapitalistycznej na pełną skalę i porzucenia rewolucyjnego internacjonalizmu. To zdrada rewolucji przez Związek Radziecki rozbiła obóz socjalistyczny, a nie krytyka tej zdrady przez Chiny.
Dojście do władzy Breżniewa i zbrojny rewizjonizm
W 1964 Chruszczow został usunięty ze stanowiska i zastąpiony przez Leonida Breżniewa, pod którego kierownictwem Związek Radziecki starał się rozszerzyć swoje «sfery wpływów» i bezpośrednio rzucić wyzwanie imperializmowi Stanów Zjednoczonych. To nowe podejście wymagało pomocy krajom i walkom narodowowyzwoleńczym przeciwnym USA. Tak więc w połowie lat 60. Związek Radziecki zaczął wysyłać duże ilości broni na Kubę, do Wietnamu Północnego i niektórym afrykańskim ruchom wyzwoleńczym.
W Wietnamie zwiększeniu sowieckiej pomocy wojskowej towarzyszył nacisk na przywódców Demokratycznej Republiki Wietnamu, aby zaakceptowali wynegocjowaną ugodę bez pokonania marionetkowego reżimu USA i całkowitego zjednoczenia narodowego. Polityka sowiecka znalazła również odzwierciedlenie w reformistycznej postawie Komunistycznej Partii USA. Koalicja antywojenna kierowana przez CPUSA sprzeciwiła się wezwaniu do natychmiastowego wycofania sił amerykańskich, przeciwstawiła się siłom antyimperialistycznym, które wzywały do poparcia dla Południowowietnamskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego i poparła kandydatów na prezydenta imperialistycznej Partii Demokratycznej w latach 60.
Innym powodem zmiany polityki sowieckiej jest to, że KPZR musiała wzmocnić swoją pozycję w międzynarodowym ruchu komunistycznym. Z powodu polemiki rozpoczętej publicznie przez KPCh w 1963 r. sowieccy przywódcy musieli ponownie zapewnić ściślejszą kontrolę polityczną nad siecią partii komunistycznych na całym świecie. Sowieci dążyli do zdobycia przywództwa w «bloku socjalistycznym», w tym Kubie, która zdobyła władzę w bojowy, choć «foco–istyczny» sposób. Wietnamczycy stanęli w obliczu bardziej zmasowanego i agresywnego ataku z USA, a do tego linia «pokojowego przejścia» nie wystarczyła. Zbrojny rewizjonizm dołączył do pokojowej drogi do socjalizmu w sowieckiej skrzynce narzędziowej. Pozorna bojowa postawa stała się na porządku dziennym.
Niektórych ta zmiana przyciągnęła. Wymagane jest wyjaśnienie, w jaki sposób walka zbrojna może stać się w rękach rewizjonistów formą nacisku – kartą przetargową – w celu zdobycia udziału we władzy politycznej. Różni się to jakościowo od strategii masowej wojny ludowej, mającej na celu obalenie imperializmu i jego wewnętrznych rekwizytów oraz zbudowanie nowego rewolucyjnego państwa i społeczeństwa.
Iluzoryczna linia pokojowej drogi nadal dominowała z katastrofalnymi skutkami w Indonezji w 1965, a później w Chile w 197327. W Afryce Południowej i Salwadorze praktyka zbrojnego rewizjonizmu odpowiednio SACP i FMLN sparaliżowała ofiary niezliczonych rewolucjonistów w porozumieniach karierowiczów w celu rozwiązania ruchów ludowych oraz ustanowienia i administrowania nowymi strukturami neokolonializmu.
Od praktyki rozbrojonego rewizjonizmu do wdrażania zbrojnego rewizjonizmu, KPZR i jej sojusznicze partie wykazały dużą elastyczność w budowaniu i wspieraniu ruchów, które nie miały na celu wypędzenia imperializmu, obalania reakcyjnych reżimów i budowania socjalizmu. Wszystkie te strategie miały na celu walkę z imperializmem Stanów Zjednoczonych i wspieranie ekspansjonistycznych celów sowieckiego socjalimperializmu.
Wielu atakowało lub kwestionowało chińską «tezę», że kapitalizm został przywrócony w Związku Radzieckim i rozwinął się w imperialistyczną potęgę. W znacznej części prac zbadano mechanizmy, dzięki którym można przywrócić kapitalizm w dawniej socjalistycznym państwie, z nową burżuazją składającą się z wysokich przywódców partyjnych, kierujących wysoce scentralizowaną, państwową gospodarką28.
Ekspansyjna polityka Związku Radzieckiego wyrosła bezpośrednio z restauracji kapitalizmu w ZSRR w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Kiedy PK w Czechosłowacji próbowała wyrwać się z orbity sowieckiej w 1968 roku, Breżniew wysłał armię sowiecką, by stłumiła bunt29. To wskazywało na rozwój w pełni imperialistycznego Związku Radzieckiego, zdeterminowanego do wymuszania służalczości krajów swojego bloku. Chińczycy trafnie podsumowali ten radziecki socjalimperializm – «socjalizm w słowach, imperializm w czynach».
Prawdziwy charakter sowieckiej polityki zagranicznej został dodatkowo zademonstrowany wysłaniem tysięcy żołnierzy do Etiopii w latach 70. w celu wsparcia samozwańczej «socjalistycznej» junty wojskowej30, inwazji na Afganistan w 1979 r. i narzucenia wprowadzenia stanu wojennego w Polsce w 1981 roku.
Przypisy
1Tym, co najdobitniej definiuje socjalizm, jest droga, po której się porusza. Czy rzeczywiście jest na drodze do komunizmu? Czy społeczeństwo w największym możliwym stopniu rozszerza lub ogranicza nierówności ekonomiczne, społeczne i polityczne? Czy promuje masowe uczestnictwo i debatę, czy polityczną bierność w fabrykach, gospodarstwach rolnych, szkołach i instytucjach rządowych? Czy jest to walka z ideologią kapitalistyczną «sobkowską» za pomocą walki o interes zbiorowy? Czy kwestionuje ucisk narodowy i męską supremację? Czy promuje internacjonalizm i prowadzi masowe kampanie wspierające rewolucję w innych krajach? I, co jest najważniejsze, jaką linię polityczną realizuje polityczne kierownictwo klasy robotniczej w partii komunistycznej i organach państwowych we wszystkich tych obszarach? Aby zapoznać się z analizą walki o utrzymanie się na socjalistycznej drodze w Chinach, zobacz nasz artykuł «The Cultural Revolution in China and Its Legacy for the Future.» Kopię można pobrać z witryny http://www.mlmrsg.com lub otrzymać e–mailem pod adresem mlm.rsg@gmail.com.
2Ta strategiczna perspektywa była oparta na doświadczeniach Komunistycznej Partii Chin, której ostateczne zwycięstwo zależało od zidentyfikowania głównego wroga na każdym etapie rewolucji i utworzenia szerokiego jednolitego frontu przeciwko głównemu celowi rewolucji (Kuomindang z lat 1927–1937 i 1945–1949 oraz japońscy imperialiści z lat 1937–1945). W ramach tego zjednoczonego frontu Mao konsekwentnie walczył o KPCh i armię, do której doprowadziła, aby utrzymać swoją polityczną niezależność i inicjatywę, aby w każdym punkcie można było dokonać jak największego postępu rewolucyjnego.
3O tzw «teorii trzech światów» szerzej na naszej stronie, https://instytut-marksa.org/teoria-trzech-swiatow-jako-koncepcja-strategiczna-traci-prawicowym-oportunizmem-cz-1/
4Stalin nie sądził, że KPCh może pokonać wspieranego przez USA Kuomintangu i wielokrotnie powtarzał Mao, że KPCh powinna utworzyć rząd koalicyjny z Kuomintangiem i zakończyć wojnę domową. W 1948 roku Stalin przyznał, że się mylił: «Po wojnie zaprosiliśmy chińskich towarzyszy do Moskwy i rozmawialiśmy o sytuacji w Chinach. Powiedzieliśmy im wprost, że uważamy, że rozwój powstania w Chinach nie ma żadnych perspektyw i że chińscy towarzysze powinni szukać modus vivendi z Czang Kaj–szekem, że powinni wstąpić do rządu Czang Kaj–szeka i rozwiązać swoją armię. Towarzysze chińscy zgodzili się tutaj z poglądami towarzyszy sowieckich, ale wrócili do Chin i postąpili inaczej. Zebrali swoje siły, zorganizowali armie, a teraz, jak widzimy, pokonują armię Czang Kaj Szeka. Teraz, w przypadku Chin, przyznajemy, że się myliliśmy. To udowodniło, że rację mieli chińscy towarzysze, a nie towarzysze radzieccy». Robert North, Moscow and Chinese Communists, 1953, p. 233, cytując Tito za: Vladimir Dedijer, 1953. Zobacz też Dedijer, The Battle that Stalin Lost: Memories of Yugoslavia: 1948–I953, 1971, p. 68.
5John Gittings, The Role of the Chinese Army, 1967, p. 87.
6Yang Kuisong, «Changes in Mao’s Attitude Toward the Indochina War, 1949–1973,» p. 25.
7W często cytowanej pracy Gittings opisuje działalność Ruchu Ochotniczego: Wezwanie ochotników do CPV [Chiński Ochotników Ludowych], czy to z milicji, czy z ludności cywilnej, zostało zorganizowane w lokalnym szczeblu Komitetu Ruchu Ochotniczego, powołanego przez Okręg Wojskowy i władze partyjne. Na zebrania agitacyjne wzywano wolontariuszy, organizowano konkursy emulacyjne, zarówno indywidualne, jak i wiejskie…. Ilustruje to jedna relacja z zebrania rekrutacyjnego oddziału związku zawodowego w Pekinie: «Sekretarz Kolegium Oddział mówił o niebezpieczeństwie ataków amerykańskich w kierunku granicy z Mandżurią; Amerykanie wyznawali pokojowe zamiary, «celując w nasze serce i przygotowując się do pociągnięcia za spust». Każdy chiński ochotnik był prawdziwym patriotą. . .Nagle ktoś krzyknął, że chce jechać do Korei… po czym wielu innych ludzi wstało. . .Po dwóch godzinach sekretarz związku zawodowego powiedział, że wydawało mu się, że wszyscy chcą się zgłosić na ochotnika. To było «wspaniałe, ale niepraktyczne»… [Zasugerował, że oddział partyjny pozwoli każdemu] «mieć szansę» (84–85).
8W Korei sowieccy przywódcy pozwolili chińskiej armii walczyć z technologicznie lepszymi siłami zbrojnymi USA. Chociaż Związek Radziecki udzielił siłom chińskim znacznej pomocy wojskowej, wymagał pełnej zapłaty za tę broń. Na początku 1950 roku Stalin obiecał zapewnić osłonę z powietrza chińskim i północnokoreańskim siłom lądowym, ale wsparcie to obejmowało tylko linie zaopatrzenia w północnej części Korei Północnej i dotarło dopiero w styczniu 1951 roku. Do tego czasu rozegrały się decydujące bitwy wojny. Chen Jian, Mao’s China and the Cold War, 2001, pp. 60–61; Barbara Barnouin and Yu Changgen, Zhou Enlai: A Political Life, 2006, p. 149.
9Yang, pp. 3–5.
10William Duiker, Ho Chi Minh, 2000, pp. 426–428.
11Kierownictwo KPCh określiło te państwa jako «strefę pośrednią» między zachodnimi imperialistami a obozem socjalistycznym, koncepcja, która pojawiła się ponownie w «perspektywie trzech światów» na początku lat siedemdziesiątych.
12«Brak sojuszu» to termin pierwotnie ukuty przez indyjskiego premiera Jawaharlala Nehru i chińskiego ministra spraw zagranicznych Zhou Enlaia. Uzgodnili, że pięć filarów zostanie wykorzystanych w stosunkach chińsko–indyjskich. Pięć zasad to: poszanowanie integralności terytorialnej; Wzajemny brak agresji; Wzajemna nieingerencja w sprawy wewnętrzne; Równość i wzajemne korzyści; i pokojowe współistnienie. Nazywane Panchsheel, zasady te posłużyły później jako podstawa Ruchu Państw Niezaangażowanych (NAM). Bandung był kamieniem milowym w rozwoju NAM jako ruchu politycznego. W czasie zimnej wojny przekształciła się w międzynarodową organizację złożoną z ponad 100 państw, które uważały się za niezwiązane z żadnym blokiem mocarstw ani przeciwko nim. (Wikipedia)
13Barnouin and Yu, pp. 158–159 Według innej biografii Zhou «Bandung był wielkim osobistym triumfem dla Zhou Enlaia i międzynarodowym przełomem dla Chin. Jednak po powrocie do Pekinu został skrytykowany przez niektórych kolegów [za] zaakceptowanie pokoju z imperializmem». Han Suyin, Eldest Son: Zhou Enlai and the Making of Modern China, p. 247.
14Podczas II wojny światowej prezydent Franklin Roosevelt stwierdził: «My, Amerykanie, możemy mieć pewne spory między sobą co do tego, o co walczymy, ale jesteśmy pewni, że nie walczymy o utrzymanie Imperium Brytyjskiego». Opracowując ustawę, która miała gwarantować Filipinom niepodległość do 1946 r., powiedział: «Nasz naród nie pożąda żadnego terytorium; nie chce trzymać wbrew ich woli ludzi, nad którymi zdobyła suwerenność w wyniku wojny lub w jakikolwiek inny sposób». Ostatnie stwierdzenie było bezpośrednim atakiem na koncepcję imperium, w tym Imperium Brytyjskiego. Od ostatnich dni II wojny światowej do dzisiejszego neokolonialnego imperium (z 5 bilionami dolarów w zewnętrznych inwestycjach kapitałowych), Stany Zjednoczone są największym imperialistycznym imperium w historii, sprawującym hegemonię nad narodami i krajami na niespotykaną skalę. Mechanizmy Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego, Światowej Organizacji Handlu, NATO i ASEAN, wszystkie zdominowane przez USA, okazały się instrumentalne dla tej hegemonii i władzy. Mechanizmy te były również przydatne dla innych krajów – czy to tradycyjnych europejskich i japońskich imperialistów «młodszych partnerów», czy nowo powstających imperialistycznych potęg, takich jak Związek Radziecki – które zarówno dzieliły władzę, jak i rywalizowały o władzę z dominującymi imperialistami amerykańskimi.
15Chen Jian, p. 73.
16Joseph Camilleri, Chinese Foreign Policy: The Man Era and its Aftermath, 1992, p. 91.
17«KPI szukała pokojowej drogi do władzy w Indonezji. Był to cel, od którego kierownictwo Aidit nigdy nie odstąpiło… partia postanowiła przylgnąć jak pijawka do Sukarno i, poprzez połączenie ingracjacji i starannie zainscenizowanej presji, włączyć się w jego strukturę władzy. Rex Mortimer, Indonezyjski komunizm pod rządami Sukamo, 1974, s. 393. Ten punkt jest dalej podkreślany w oświadczeniu wydanym w Centralnej Jawie przez podziemną sekcję KPI po zamachu stanu: Odnosząc się do koncepcji państwa przewodniczacego KPI D.N. Aidita: «Według tej »teorii dwóch aspektów« może się zdarzyć cud w Indonezji. Mianowicie państwo mogłoby przestać być narzędziem rządzących klas ciemiężców do ujarzmienia innych klas, ale mogłoby stać się narzędziem wspólnym zarówno dla klas ciemiężycieli, jak i klas uciskanych. A fundamentalna zmiana we władzy państwowej, to znaczy narodziny władzy ludowej, mogłaby zostać dokonana pokojowo poprzez rozwijanie aspektu «proludowego» i stopniową likwidację «aspektu antyludowego». Mortimera, s. 397. Rewizjonistyczna strategia KPI, sięgająca czasów ruchu niepodległościowego po II wojnie światowej, będzie tematem nadchodzącego artykułu MLM Revolutionary Study Group.
18Yang, pp. 21–22
19Chen Jian, p. 83
20«Apologists of Neo–Colonialism,» The Polemic on the General Line of the International Communist Movement, FLP, 1965, p. 199. http://www.marx2mao.com/Other/ANC63.html
21Ibid, p. 195.
22http://www.marx2mao.com/Other/Index.html#CPC
23Termin rewizjonistyczny stosuje się do ludzi lub organizacji, które uważają się za podtrzymujące marksistowskie zasady i/lub twórczo je dostosowujące, ale w rzeczywistości prezentują ideologię i stanowisko, które odzierają marksizm z jego rewolucyjnej istoty. W społeczeństwie kapitalistycznym rewizjonistyczna linia polityczna (1) sprawia, że reformy same się kończą, zamiast łączyć opór ludu i walkę o reformy z rewolucyjnym zerwaniem z istniejącą własnością i stosunkami politycznymi oraz (2) zaprzecza — często w oparciu o myślenie życzeniowe — okrucieństwu z którymi klasa (klasy) rządząca będzie próbowała utrzymać władzę państwową. Bardziej ogólnie rewizjonizm zaprzecza, jakoby państwo było instrumentem rządów klasowych. Prowadzi to do poglądu, że możliwe jest pokojowe przejście do socjalizmu i trwały pokój międzynarodowy w tej epoce imperializmu.
24«The Proletarian Revolution and Khrushchev’s Revisionism,» March 31, 1964 http://www.marx2mao.com/Other/PRKR64.html
25Według sowieckiego chemika Michaiła Kloczko, sowieccy specjaliści, których znał w Chinach, byli bardzo zdenerwowani, że zostali odwołani przed zakończeniem ich kontraktów: «[Mieliśmy] trudności z ukryciem [naszego] zdziwienia, gdy przedstawiciele sowieccy w Pekinie powiedzieli nam, że to niezadowolenie z naszymi warunkami życia i pracy był powodem naszego odwołania. W rzeczywistości niewielu z nas kiedykolwiek żyło lepiej niż w Chinach». Maurice Meisner, Mao’s China and Afiter, 3’» ed., 1999, p. 236.
26See Max Elbaum, Revolution in the Air: Sixties Radicals Tum to Lenin, Mao and Che, 2002.
27Na s. 34 omówiono wspierany przez CIA zamach stanu w Chile i rolę prosowieckiej Chilijskiej Partii Komunistycznej.
28Red Papers 7 by the Revolutionary Union, 1974; The Soviet Union: Socialist or Social–Imperialist? Two volumes, RCP Publications, 1983; and Charles Bettelheim., Class Struggles in the USSR.
29Pod znaczną presją partie rewizjonistyczne na całym świecie powstały w obronie sowieckiej inwazji na Czechosłowację, w tym przede wszystkim Fidel Castro i Kubańska Partia Komunistyczna.
30W Etiopii Związek Radziecki wspierał juntę wojskową, Dergue, która według Sowietów była na drodze do socjalizmu. Po przejęciu władzy od cesarza Haile Selassie w 1974 r. Derga była wspierana przez tysiące żołnierzy i doradców sowieckich i kubańskich. W latach 1977–1990 ten brutalny reżim otrzymał 13 miliardów dolarów pomocy wojskowej ze Związku Radzieckiego. Derga dokonywała wielokrotnych masakr rewolucyjnych studentów i robotników oraz tłumiła sprawiedliwe walki Erytrei, Oromo i innych uciskanych narodów w Etiopii.