Za: Nowe Drogi. Czasopismo społeczno-polityczne, Nr. 8, marzec 1948
H. Lefèbvre: „Logika“ Paryż 1947 r. t. I.
W pracy tej, która stanowi pierwszy tom fundamentalnego dzieła o materializmie dialektycznym, H. Lefèbvre próbuje ustalić stosunki zachodzące pomiędzy dwiema formami poznania: logiką formalną i logiką dialektyczną.
Poddając analizie przede wszystkim samą teorię poznania, autor dowodzi, iż błąd idealizmu polega na rozpatrywaniu jej w płaszczyźnie metafizycznej, a przez to na oddzieleniu podmiotu od przedmiotu, co podaje w wątpliwość konkretną realność samego przedmiotu.
Poznawanie jest związane z doświadczeniem, wypływa z jedności podmiotu z przedmiotem i określa stosunki, jakie zachodzą między nimi.
Celem logiki jest badanie tych stosunków. Logika formalna dąży do zidentyfikowania obiektu z myślą poprzez redukcję treści realnej do abstrakcji. Sprowadza to myśl do jej form czystych, form niewypełnionych, gdzie myśl ma do czynienia tylko ze sobą samą.
Ta zgodność myśli ze sobą samą znajduje wyraz w zasadzie tożsamości, która odpowiada dążeniu myśli do zespolenia się w swym rozumowaniu.
Sprzeczność tej logiki polega na tym, że z konieczności dąży ona do napełnienia się treścią, a jednocześnie jako forma logiczna redukuje tę treść do minimum.
Aby uchwycić konkretną rzeczywistość, myśl zmuszona jest do wyjścia poza obręb swej pierwotnej czystej formy- niezapełnionej treścią. Wypełniając się rzeczywistością ustala przez to samo związki i różnice pomiędzy jestestwami i dochodzi do odróżnień, które nie są już tylko odróżnieniami pod względem formy, lecz i treści.
Pod tym względem logika formalna, odpowiadająca w płaszczyźnie historycznej okresowi kształtowania się myśli czystej, staje się w pewnym sensie logiką treści.
W odróżnieniu od logiki formalnej – logika dialektyczna nie rozdziela formy myśli od jej treści i jest teorią poznania obejmującą doświadczenia ludzkości, w całej pełni jej rozwoju.
Zasadniczym problemem logiki dialektycznej, usiłującej przystosować formy myśli do tej zmieniającej się treści, jest obserwowanie ruchów myśli bez zatracenia jej formy zdeterminowanej: jest doprowadzenie myśli do umiejętnego poruszania się w sprzecznościach bez zatracenia jednak związku; dalej danie możności osiągnięcia konkretności ogólnych, to znaczy praw, które zachowując swój charakter abstrakcyjny, stosują się do całokształtu konkretnej rzeczywistości.
Logika dialektyczna rozwiązuje ten problem wychodząc z założenia, że myśl przebiega nie w płaszczyźnie abstrakcyjnej, lecz konkretnej, w płaszczyźnie nauk, które są wyrazem życia rzeczywistego, analizowanego w jego rozwoju.
Logika dialektyczna, zespalając się tym sposobem z nauką o ruchach myśli w historii, porzuca starą statyczną zasadę tożsamości, zasadę właściwą logice formalnej i analizuje byt w jego stawaniu się, w którym jest on zarazem sobie jednaki i zmienny.
Zmienność ta jest zdeterminowana sprzecznością nieodłączną od wszelkiego bytu żyjącego, sprzecznością będącą bodźcem do przejścia bytu ze swojej tożsamości w tożsamość w formie wyższej.
Ten ruch wyjścia poza siebie podlega nie prawom statycznym przyczynowości i celowości, lecz prawu wzajemnego oddziaływania, które jest prawem stawania się. W stawaniu się przyczynowość jak i celowość tracą swój sens metafizyczny i nabierają form dialektycznych, które posiadają swój najgłębszy wyraz w aktywności ludzkiej, aktywności zarazem determinowanej i determinującej, w aktywności będącej bezustannym wyjściem poza siebie.
Następuje to nie w abstrakcyjnej płaszczyźnie jakiegoś ideału, lecz w formie zarazem abstrakcyjnej i konkretnej idei realizowanej.
Krótko mówiąc logika dialektyczna, w odróżnieniu od logiki formalnej, nie odłącza formy od treści, posłuszna jest prawom zarazem ogólnym i konkretnym (powszechne prawo wzajemnego oddziaływania, prawo jedności przeciwieństw i stawania się), prawom, które stosują się do całokształtu rzeczywistości rozważanej w jej stawaniu się. Prawa te pozwalają uchwycić rzeczywistość jako całość i jako jedność przeciwieństw, występujących w stałym i wzajemnym oddziaływaniu i dążących do bezustannego przejścia poza siebie.
To krótkie streszczenie daje bardzo niedoskonały obraz bogactwa myśli i oryginalności pracy Lefèbvre’a, którą powinni przeczytać wszyscy interesujący się myślą dialektyczną. Jedynym zastrzeżeniem, jakie się nasuwa jest zbyt częste stawianie problemów logicznych w płaszczyźnie abstrakcji.
Kolejność tych dwóch rodzajów logiki wyraża w dziedzinie myśli ewolucję historyczną, w której ludzie z koncepcji statycznej i idealistycznej przechodzą do koncepcji organicznej i materialistycznej świata.
Logika formalna, odpowiadając statycznej koncepcji świata, nadaje rzeczywistości charakter niezmienny i wieczny; ustanawia absolutną tożsamość istot i rzeczy, przez eliminację wszystkich elementów sprzeczności (zasada tożsamości, niesprzeczności, wyłączonego środka). Tej logice przeciwstawia się logika dialektyczna, która odpowiada koncepcji dynamicznej i organicznej świata, gdzie jestestwa i rzeczy są rozważane w ich ruchu i w ich zmianach. Pociąga to zmianę całkowitą zarówno punktu widzenia jak i stosunków, które przeważają w logice formalnej.
Logika dialektyczna nie mieści się w płaszczyźnie przestrzennej włączania i wyłączania, w płaszczyźnie, w której ustala się identyczność jestestw i rzeczy, lecz w płaszczyźnie czasu, jedynej, która pozwala wyjaśnić stawanie się.
Przez całkowite przewartościowanie pojęć tożsamość, która w logice formalnej posiadała charakter pozytywny, nabiera charakteru negatywnego z racji niezmienności, którą za sobą pociąga. Przeciwnie zaś sprzeczność, występująca u jestestw i rzeczy jako brak, nabiera charakteru pozytywnego gdyż stanowi element zasadniczy życia i postępu i prowadzi wszelki byt do wyższej formy. Ta analiza logiki formalnej i logiki dialektycznej nie posiada wyłącznie charakteru teoretycznego. Te dwa rodzaje myślenia! które odpowiadają dwom następującym po sobie okresom historycznym, w obecnym okresie odpowiadają dwóm różnym koncepcjom świata, właściwym dwóm wielkim antagonistycznym klasom społecznym.
Konserwatyści, którzy dążą do chowania starych form pozostają przywiązani do logiki formalnej, statycznej i idealistycznej. Rewolucjoniści są zwolennikami dialektycznego sposobu myślenia, który pozwala im zrozumieć świat w jego stawaniu się i przez to zrozumienie zmienić go.