Nota od tłumacza: kolejna część tekstu wydanego w 1981 roku przez Komunistyczny Związek Robotniczy Niemiec (Kommunistischer Arbeiterbund Deutschlands).
21 lipca 1944 roku Krajowa Rada Narodowa utworzyła Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Tego samego dnia armia polska, ramię w ramię z Armią Czerwoną, przekroczyła rzekę Bug1 i wstąpiła na ziemię polską. W czasie gdy walka o całkowite wyzwolenie Polski spod faszystowskiej okupacji weszła w decydującą fazę, 22 lipca 1944 roku Komitet publikuje Manifest, w którym czytamy m.in:
„Rodacy!
W imieniu Krajowej Rady Narodowej Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego obejmuje władzę na wyzwolonych terenach Polski. Ani chwili dłużej na ziemi polskiej, uwolnionej od najazdu niemieckiego, nie może działać żadna inna administracja prócz polskiej. (…)
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przystępuje do odbudowy państwowości polskiej, deklaruje uroczyście przywrócenie wszystkich swobód demokratycznych, równości wszystkich obywateli bez różnicy rasy, wyznania i narodowości, wolności organizacji politycznych, zawodowych, prasy, sumienia. Demokratyczne swobody nie mogą jednak służyć wrogom demokracji. Organizacje faszystowskie, jako antynarodowe, tępione będą z całą surowością prawa. (…) Kraj wyniszczony i wygłodzony czeka na wielki wysiłek twórczy całego narodu.”2
Od samego początku zarządzeniom Komitetu sprzeciwiały się reakcyjne siły uciekając się do terroru i aktów sabotażowych. Musiały one zostać pokonane w zbrojnej walce.
Polska, jako kraj rolniczo-przemysłowy, była jeszcze przed II Wojną Światową jednym z najbardziej zacofanych państw Europy. Wojna i faszystowska okupacja kraju doprowadziła go na skraj ruiny. Zgodnie z informacjami Biura Odszkodowań Wojennych, straty w ludziach w pierwszym okresie II Wojny Światowej wyniosły 6 028 000. Poza tym 876 000 osób zostało zamkniętych w więzieniach i obozach koncentracyjnych, 2 460 000 zostało wysłanych przez faszystów na prace przymusowe poza granice Polski, a 2 478 000 zostało przesiedlonych w inne miejsca.3 Uwzględniając nowe polskie granice po 1945 roku, szkody wyrządzone polskiej gospodarce wynosiły: 40% w przemyśle, 67% w bydle rogatym, 55% w koniach, 83% w małych zwierzętach domowych i 20% w budynkach rolniczych.
Na konferencji prasowej 14 stycznia 1947 roku Bolesław Bierut, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej powiedział:
„Jeżeli tempo odbudowy kraju równałoby się temu sprzed wojny, to do odbudowy kraju potrzeba byłoby około 50 lat.”4
Polski lud zrozumiał jednak, że konieczne jest znaczne przyspieszenie odbudowy kraju. Już w 1946 roku produkcja przemysłowa osiągnęła 85%, a rolnicza 40% stanu przedwojennego. Jaka była tego przyczyna?
Gospodarcze i polityczne zadania Demokracji Ludowej
Szybkie tempo odrodzenia kraju miało swoją podstawę w dokonaniu głębokiego politycznego, socjalnego i gospodarczego przewrotu i utworzeniu nowego systemu: demokracji ludowej. Rządy demokracji ludowej bazowały na sojuszu różnych antyimperialistycznych klas i sił pod przywództwem proletariatu i jego partii – Polskiej Partii Robotniczej (PPR), która kierowała walką z okupantami. Aby demokracja ludowa mogła zaistnieć, musiało dojść do stłumienia faszystowskich sił i ich kolaborantów. Jakie były gospodarcze i polityczne zadania stojące przed demokracją ludową?
„Demokracja ludowa nie jest jeszcze socjalizmem. Ustanawia sobie przede wszystkim tylko demokratyczne i antyimperialistyczne cele: pozbawienie władzy monopoli i wielkich właścicieli ziemskich, przeprowadzenie reformy rolnej, odbudowy gospodarczej itp. Różni się ona jednak znacząco od demokracji kapitalistycznej. Władza państwowa demokracji ludowej nie leży w rękach burżuazji, tylko w rękach koalicji w której rolę przewodnią pełni klasa robotnicza. (…)
Przez ciężką walkę z burżuazją, zlikwidowanie kapitalistycznej własności i kolektywizację w rolnictwie klasa robotnicza może przejść z demokracji ludowej do socjalizmu.”5
Koalicja demokratycznych partii, która 19 stycznia 1947 roku wystąpiła naprzeciw partiom reakcyjnym, składała się z Polskiej Partii Robotniczej (PPR), Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), partii chłopskiej – Stronnictwa Ludowego (SL) i partii Stronnictwo Demokratyczne (SD). Ten demokratyczny blok osiągnął 80,1% głosów i odniósł znaczące zwycięstwo nad polskimi partiami reakcyjnymi, które chciały ponownie przywrócić dworsko-kapitalistyczny porządek rzeczy. Dzięki temu, polscy robotnicy, chłopi i pracująca inteligencja zapewnili swoje poparcie dla budowy nowego porządku społecznego, który Bolesław Bierut – członek Komitetu Centralnego PPR – tak oto scharakteryzował w swojej mowie z 20 czerwca 1946:
„Istota nowego społeczno-ekonomicznego porządku polega na specyficznej harmonii dwóch czynników: z jednej strony w regulującej roli państwa, będącego w posiadaniu rozległych środków produkcji i kierującego się w swojej działalności ogólnonarodowym interesem, z drugiej strony ducha przedsiębiorczości, energii, wolnej inicjatywy mas, niezależnych gospodarzy w rolnictwie i rzemiośle, jak i w średnich i małych prywatnych warsztatach i przedsiębiorstwach, które opierają się na pracy najemnej. Ten specyficzny system nie opiera się na żadnym wzorze i niczego nie naśladuje. Nie jest do porównania ani z socjalistycznym sowieckim ładem gospodarczym, ani z klasyczną wielkokapitalistyczną formą ekonomiczną krajów zachodnich. Przy tym system ten najlepiej odpowiada socjalnej strukturze, która rozwinęła się u nas w wyniku zmian spowodowanych przez wojnę. System ten jest najkorzystniejszą podstawą pod polityczną strukturę, która opiera się na udziale mas ludowych w państwowym, społecznym i kulturalnym życiu w daleko idącym znaczeniu tego słowa. Jest to przy tym system naprawdę wszechstronnej i konsekwentnej demokracji nie tylko w stosunkach politycznych, ale także gospodarczych. Jednocześnie system ten jest najlepszą gwarancją naszej niezależności. Polityka państwowa może być konsekwentna i niezależna narodowo tylko w takich stosunkach demokratycznego systemu.”6
Już w latach 1944/45 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przeprowadził reformę rolną. Jej celem było wywłaszczenie wielkich posiadaczy ziemskich, przydzielenie gospodarstw bezrolnym chłopom oraz polepszenie sytuacji gospodarczej milionów biednych i średnich rolników przez powiększenie najmniejszych i małych gospodarstw. W rezultacie 900 000 rodzin chłopskich otrzymało działki gruntowe w centralnej Polsce i na zachodnich nowo odzyskanych terenach.
Jednocześnie znacjonalizowano przemysł kolejowy, transportowy i bankowość oraz 3 586 przedsiębiorstw przemysłu ciężkiego i średniego. Tym samym główne czynniki odnowienia i dalszego rozwoju polskiej gospodarki leżały w rękach państwa demokracji ludowej.
Trzyletni plan odbudowy
1 października 1947 roku rząd ogłosił plan trzyletni na lata 1947-1949. Głównym jego celem było podniesienie standardu życia pracującego ludu. Wymagało to podniesienia produkcji rolnej przez przezwyciężenie zacofanego rolniczego sposobu produkcji – przez mechanizację i elektryfikację, użycie nawozów sztucznych itd., jak i zabezpieczenie odpowiednich cen na produkty rolne; rozpowszechnianie wiedzy fachowej i kultury oraz wspieranie łączenia się biednych i średnich chłopów w różnego typu spółdzielnie.
Wszystko to byłoby niemożliwe do przeprowadzenia bez szybkiego rozwoju przemysłu, a przede wszystkim przemysłu dóbr produkcyjnych, którego produkty (traktory, tokarki, lokomotywy itd.) stanowiły podstawę przyspieszonego uprzemysłowienia.
Mając te cele przed oczyma lud pracujący Polski, a przede wszystkim klasa robotnicza, rozwinęły moce twórcze. Całkowita produkcja przemysłowa osiągnęła w ten sposób w grudniu 1948 roku prawie dwukrotnie wyższy dochód na głowę mieszkańca, w porównaniu do okresu przedwojennego. Produkcja energii elektrycznej wzrosła o 266%, węgla kamiennego o 264% i stali surowej o 177%. Także przy podstawowych artykułach konsumpcyjnych (z wyjątkiem produktów skórzanych) osiągnięto znaczny wzrost w przeliczeniu na głowę mieszkańca: produkcja cukru wzrosła o 170%, tkanin wełnianych o 154% i tkanin bawełnianych o 151% w stosunku do okresu przedwojennego.7
O tym, że te sukcesy nie były tylko statystycznym zapiskiem gospodarki planowej poświadcza komentarz z New York Herald Tribune z maja 1948 roku, w którym napisano dosłownie:
„Ogólna sytuacja Polski wydaje się zadziwiająco dobra, tym bardziej, kiedy ma się w pamięci zniszczenia wojenne (…) Kiedy przechwalamy się swoimi osiągnięciami, powinniśmy zwrócić swój wzrok na Polskę. Ten zbombardowany, pogrążony w ruinie, spalony i zniszczony przez okupantów kraj był w 1945 roku zrównany z ziemią. Polska dokonała odbudowy w zdumiewający sposób.”8
Eliminacja ugorów (w milionach hektarów):
| Obszar leżący odłogiem (ugory) | Obszar uprawny | |
| 1945 | 7,9 | 8,4 |
| 1946 | 6,0 | 10,3 |
| 1947 | 2,5 | 13,8 |
| 1948 | 1,48 | 14,8 |
| 1949 | 0 | 16,3 |
Stosunek rolnictwa i przemysłu w latach 1937 i 1948:
| Rolnictwo | Przemysł | |
| 1937 | 54,5% | 45,5% |
| 1948 | 36,0% | 64,0% |
Wzrost produkcji przemysłowej (1938 rok = 100):
| 1938 | 1948 | |
| Tkaniny bawełniane | 100 | 151 |
| Tkaniny wełniane | 100 | 154 |
| Cukier | 100 | 170 |
| Stal surowa | 100 | 177 |
| Węgiel kamienny | 100 | 264 |
| Energia elektryczna | 100 | 266 |
1Rzeka Bug była linią graniczną pomiędzy Polską, a ZSRR.
2Polen, Deutschland und die Oder-Neiße-Grenze, Berlin (DDR) 1959, S. 291 f. [od tłumacza: https://pl.wikisource.org/wiki/Manifest_Polskiego_Komitetu_Wyzwolenia_Narodowego]
3Neue Welt Nr. 18/1947, S. 43.
4Tamże, s. 44.
5Revolutionärer Weg 9, Die Restauration des Kapitalismus in der Sowjetunion, 3. Teil, S. 15.
6Neue Welt Nr. 18/1947, S. 44/45.
7Neue Welt Nr. 12/1949, S. 95/96.
8Tamże, s. 104.
9Tamże, s. 97.
Zdjęcie tytułowe za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bolesław_Bierut