Zakończył się burzliwy okres światowej wojny imperialistycznej oraz wyniszczającej wojny domowej, będącej wynikiem interwencji kapitalistycznych mocarstw mających na celu zniszczenie niedawno powstałego państwa sowieckiego. Nastąpił okres leczenia ran i odbudowy zrujnowanej gospodarki. Skalę zniszczeń i trudności na jakie napotkała nowa, radziecka władza niech czytelnikowi uprzytomni kilka faktów: produkcja rolnictwa w 1920 roku stanowiła zaledwie około połowy produkcji przedwojennej, zacofanej carskiej wsi, a znajdujący się w ruinie przemysł zmniejszył się w stosunku do czasów przedwojennych aż siedmiokrotnie.
«Większość fabryk była nieczynna, kopalnie węgla i rudy były zburzone, zatopione. W wyjątkowo złym stanie znajdowało się hutnictwo. (…) Brak było paliwa. Środki komunikacji były zrujnowane. Zapasy metalu i wyrobów włókienniczych były na wyczerpaniu. Dawał się odczuć ostry brak najniezbędniejszych artykułów: chleba, tłuszczów, mięsa, obuwia, odzieży, zapałek, soli, nafty, mydła». (Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii /Bolszewików/, 1945, s. 268.)
Wszystko to przyczyniło się do wzrostu niezadowolenia zarówno warstwy chłopskiej, jak i części klasy robotniczej, która wskutek zniszczenia przemysłu, również zmuszona została do zajęcia się chałupnictwem. Podczas okresu wojny i obcych interwencji chłopi – w przymierzu z klasą robotniczą i w obronie swojego własnego państwa – godzili się na oddawanie nadwyżek żywnościowych. W późniejszym okresie nie było już potrzeby zachowania surowej polityki komunizmu wojennego.
«Komitet Centralny rozumiał, że repatriacja żywnościowa nie jest już konieczna, że trzeba ją zastąpić przez podatek żywnościowy, aby dać chłopom możność wykorzystania większej części nadwyżek swej produkcji według własnego uznania. Komitet Centralny rozumiał, że krok taki sprzyjałby ożywieniu w kraju obrotu towarowego, polepszeniu zaopatrywania miast, stworzeniu nowej, gospodarczej podstawy dla sojuszu robotników i chłopów». (Tamże, s. 271.)
W tym historycznym kontekście narodziło się prezentowane tu czytelnikowi pismo Lenina pt. «O podatku żywnościowym». Było ono efektem konkretnej analizy sytuacji ekonomicznej ówczesnego państwa radzieckiego, które będąc dyktaturą proletariatu nad elementami kapitalistycznymi, wstąpiło na drogę budownictwa socjalistycznego. Inaczej, niż ma to miejsce u współczesnych rewizjonistów powołujących się na politykę NEP, Lenin, umożliwiając rozwój elementu drobnoburżuazyjnego, zdawał sobie jednocześnie sprawę z kluczowej roli politycznej kontroli w ramach dyktatury proletariatu w celu zachowania socjalistycznego charakteru państwa.
«Otoczkę kapitalizmu państwowego (monopol zbożowy, przedsiębiorcy i kupcy podlegający kontroli, burżuazyjni spółdzielcy) rozrywają u nas to w jednym, to w drugim miejscu spekulanci, przy czym głównym przedmiotem spekulacji jest zboże.
(…)
«Zasadnicza walka rozwija się właśnie w tej dziedzinie. Między kim a kim toczy się ta walka, jeśli operować kategoriami ekonomicznymi w rodzaju «kapitalizm państwowy»? (…) Nie kapitalizm państwowy walczy tu socjalizmem, lecz drobna burżuazja plus kapitalizm prywatny walczą razem, ręka w rękę, zarówno przeciwko kapitalizmowi państwowemu, jak i przeciw socjalizmowi».
Zdawał sobie sprawę, że partia, po okresie komunizmu wojennego, w celu umocnienia i zabezpieczenia swojej bazy społecznej, musi dokonać chwilowego odwrotu.
«Kompromisowa» polityka leninowska wywołała jednak gwałtowny sprzeciw wszystkich zorganizowanych wówczas elementów rewizjonistycznych nie liczącymi się z aktualną sytuacją gospodarczą państwa, i co za tym idzie, z nastrojami mas. Proponowane przez KC rozwiązania były dla trockistów, «opozycji robotniczej», «lewicowych komunistów» i «demokratycznych centralistów» tylko krokiem wstecz. Jedni z nich byli zwolennikami mocniejszego przykręcania śruby w ramach polityki komunizmu wojennego, drudzy chcieli siłowego i natychmiastowego upaństwowienia związków zawodowych (Trocki). «Opozycja robotnicza», kierując się anarcho-syndykalistycznymi ideami oraz «demokratyczni centraliści» negowali polityczną rolę partii w Radach i związkach zawodowych, negowali zasadność podatku żywnościowego.
Historia pokazała jednak, że prowadzona przez Lenina polityka kontroli sprzeczności klasowych w okresie budownictwa socjalistycznego okazała się słuszna. Odzwierciedleniem tego był X otwarty zjazd partii z dnia 8 marca 1921 roku na którym potępiono hiper-rewolucyjne ugrupowania frakcyjne i przyjęto uchwałę o przejściu do nowej polityki ekonomicznej.